Stel je voor: je kijkt naar het centrum van ons melkwegstelsel — ergens daar zweeft geen zwart gat, maar een gekleurde schaduw. Geloof het of niet, zwarte gaten zijn eigenlijk helemaal niet zwart. Nieuwste inzichten van wetenschappers brengen deze ‘donkere monsters’ in een heel ander licht (letterlijk). Ik was daar eerlijk gezegd een beetje door van m’n stuk, net als m’n collega vorige week — waarom heeft niemand dat eerder gezegd?
Wat we altijd dachten over zwarte gaten
Zwarte gaten: in bijna elke documentaire worden ze afgebeeld als sponzen van licht, een pikzwart rondje tegen een sterrenhemel. Sinds ik op de basisschool hoorde dat zelfs licht niet kan ontsnappen, leek het duidelijk. Maar zo simpel zijn ze niet — dat zegt m’n oude natuurkundeleraar steevast, vooral als je doorvraagt.
Waarom ‘zwart’ eigenlijk niet klopt
Het bekendste beeld van een zwart gat — die beroemde opname van de Event Horizon Telescope uit 2019 — laat een oranje-geel gloeiende ring zien. Dat ‘zwart’ in het midden is niet echt zichtbaar. In werkelijkheid kleuren zwarte gaten precies zoals het omringende licht en het materiaal dat erin valt, alleen veel intenser. Sommige onderzoekers zeggen zelfs dat als je (heel, héél voorzichtig) dichtbij zou komen, je felle tinten rood, oranje of zelfs blauwgroen kunt zien.
- Welke kleur precies? Volgens astronoom Heino Falcke van de Radboud Universiteit (als Brabander spreek ik ‘m best regelmatig), hangt dat af van het soort en de snelheid van het vallende gas.
- Waarom zijn ze ‘donker’? Zwarte gaten zelf zenden geen zichtbaar licht uit, maar wel radiogolven en röntgenstraling — vaak knalrood op astronomische filters.
- Zijn ze dus kleurig? Ja, maar op een manier die wij met het blote oog niet direct zien. Het uiteindelijke plaatje hangt af van waar je kijkt, wanneer, en waarmee.
Het ‘licht’ van een zwart gat: praktijktestje met koffie
Ooit geprobeerd met een spotlight door je kop koffie te kijken? De rand licht op, maar het midden blijft donker – toch niet helemaal zwart. Zo zijn zwarte gaten ook: aan de buitenkant knippert het van energie. Gisteren in ons kantoor gesproken — niemand wist dat een zwart gat van dichtbij juist kan schitteren. Er is zelfs een term voor: ‘accretieschijf’. Die draait rond het zwarte gat en wordt gloeiend heet – tot wel miljoen graden. Dat zorgt voor alle kleur en licht die je op die beroemde foto’s ziet.
Kan je de kleur echt zien? Of blijft het sciencefiction?
Eerlijk: zelf een zwart gat in het wild bekijken zit er (nog) niet in. Maar telescopen zoals de EHT halen trucs uit — ze vertalen onzichtbare frequenties naar kleuren die wij wél snappen. Vandaar dat je overal die oranje gloed ziet, terwijl het met ander gereedschap misschien blauw-paars zou zijn. Mijn buurman (docent aan de HvA) zegt: het is een beetje als Northern Lights — voor iedereen anders, afhankelijk van waar je kijkt en hoe gevoelig je ogen zijn. Misschien dus ook wel een kwestie van interpretatie…
Waarom doet het ertoe? Wat kun je er eigenlijk mee?
Los van nerd-plezier in de kroegquiz op vrijdagavond: het snappen van de kleur helpt bij het ontrafelen van extreme natuurwetten, voorspelt gedrag van sterrenstelsels, en stiekem ook bij het testen van Einstein’s theorie. Niet dat je daar op zaterdag direct wat aan hebt, maar hé — het idee dat ‘zwart’ zo relatief is, blijft bij mij wel even hangen.
Dus, hoe beschrijf je een zwart gat eigenlijk?
Ik zou zeggen: “een kosmische schijf, omringd door ongeziene kleuren — met in het hart geen zwart, maar een mysterie”. Of in het kort: zwarte gaten zijn meestal… alles behalve zwart. Misschien zie jij het anders, dat kan. Laat vooral horen wat jij denkt — wie weet zie je zelf wel ander licht in het donker, letterlijk of figuurlijk.
In ieder geval, als je de volgende keer aan tafel zit met een astro-lover: je weet nu dat zelfs zwarte gaten een eigen tint hebben. Wie weet gooi je het eruit bij een biertje, of hou je het lekker voor jezelf. In ieder geval — delen mag altijd, wat mij betreft.
