Eerlijk: ik had nooit gedacht dat ik het nog zou meemaken dat we meer leren over farao’s via hun genen dan via hiërogliefen. Maar science blijft verbazen — en misschien ook verwarren. Want wat gebeurt er als je ineens het échte DNA-profiel van een 4000 jaar oude Egyptische prinses kunt ontcijferen? Of als blijkt dat een beroemde mummie helemaal geen destijds bekende Egyptenaar was, maar… een immigrant uit Klein-Azië? De realiteit is merkwaardiger dan elke Netflix-docu.
Waarom zou je het DNA van mummies überhaupt willen weten?
Vraag tien mensen op straat bij Station Leiden en negen zeggen: “Om te weten wie ze waren, toch?” Klopt, maar dat is slechts het begin. DNA is een soort tijdmachine — je kunt via genen ontdekken hoe mensen naar Egypte migreerden, wie familie van wie was en waar epidemieën vandaan kwamen. Tijdens een koffiepauze op het werk sprak ik met een geneticus over de fascinatie hieromtrent. Volgens hem voelen veel wetenschappers zich detective: “Je pakt een plukje haar en zoekt eeuwenoude geheimen.” Het is net CSI, maar dan met woestijnstof.
Wat is er veranderd? Waarom lukt het nú beter?
Meteen een reality check: tot een paar jaar geleden lukte het zelden om goed DNA uit mummies te halen. Te warm, te droog, te oud — het erfelijk materiaal raakte beschadigd of was volkomen weg. Maar sinds ongeveer 2020 gebruiken wetenschappers trucs die ik eerder alleen in science fiction verwachtte. Denk aan speciale enzymen, nieuwe sequencing-methodes, en ja, quantumcomputers worden ook al besproken — al weet ik niet of dat laatste in Delft of in Hollywood sneller gaat.
Onlangs nog las ik in NRC hoe in Berlijn een team de genetische code van een Egyptische priester ontrafelde. Natuurlijk kwamen allerlei verrassingen naar boven. Opeens bleken de ouders van deze mummie mogelijk van buiten Egypte te komen — dat is toch een stuk ingewikkelder dan die simpele stambomen uit schoolboeken…
Wat levert het op? Drie dingen die je écht niet verwacht
- 1. Nieuwe ‘families’ in de geschiedenis: Door DNA-onderzoek blijken sommige heersers niet direct familie te zijn van hun vermeende opvolgers. Misschien toch stiekeme farao-wissels?
- 2. Migratiegolf onthuld: DNA laat zien dat mensen veel meer reisden dan we dachten. Mummies met Europese trekjes? Geen toeval, maar bewijs van een oud handels- en migratienetwerk.
- 3. Ziekten uit het verleden: Soms vind je sporen van malaria of tuberculose in eeuwenoud DNA. Zo leren virologen — vandaag (!) — welke ziektes toen al in omloop waren. Handig, want sommige stammen leven mogelijk nog steeds door.
Zijn er nadelen of gekke dilemma’s?
Absoluut — over alles valt te twijfelen. Sommige Egyptologen vinden dat we te ver gaan: een mummie opensnijden alleen om een beetje DNA? Het blijft balanceren tussen ethiek, nieuwsgierigheid en respect voor het verleden.
Bovendien: wat als blijkt dat hele geschiedenissen verkeerd zijn doorgegeven? Mijn buurman (hij is gek op geschiedenis) vindt dat spannend, maar ik merk juist meer scepsis bij collega’s in het museum — “Het zaait alleen maar meer verwarring” hoorde ik laatst nog.
Wat betekent dit voor onszelf, vandaag en morgen?
Heel eerlijk weet ik dat niet precies. Misschien verbinden genen ons wel veel meer dan we denken — of ze laten ons zien dat verhalen (zelfs die van tijdloze Egyptische graven) altijd veranderen. In die zin is DNA eigenlijk de nieuwste hiëroglief. Alleen hebben we nu geen sfinxen nodig, maar laptops en pipetten.
In ieder geval blijft het spannend om te volgen. Stel je voor: over een paar jaar draaien we Netflix aan — en krijgen een serie die gebaseerd is op het gloednieuwe DNA-verhaal van Tutankhamon. Of van een onbekende mummie uit het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. wie weet waar het eindigt… Of eigenlijk: weet het iemand ooit?
Laat van je horen
Wat zou jij willen weten uit het DNA van een mummie? Of vind je het allemaal iets te veel van het goede? Zet je gedachten hieronder — ik ben benieuwd naar jullie ideeën en twijfels. Misschien hebben jullie wel weer eens een heel andere blik op ons verre verleden.
