Stel je voor: je staat ineens oog in oog met het DNA van iemand die leefde toen Stonehenge nog gebouwd moest worden — spannend toch? Op het nieuws klinkt het al jaren: “Wetenschappers ontrafelen geheimen van duizenden jaren oude mummie”. Maar wat levert het echt op, zo’n DNA-analyse van een steengoed geconserveerd oudje? En hoe dichtbij komt zoiets eigenlijk bij ons dagelijkse leven in Nederland (of bij mij — ik wilde altijd al testen of ik verwant ben aan Cleopatra, gek genoeg)?
Waarom zou je oud DNA überhaupt willen testen?
Vorig jaar nog discussieerden we hierover in de familie-app: “Je kunt zoveel leren over het verleden, maar wat als je dingen ontdekt die je liever niet weet?” Best een punt. Toch zijn er een paar overrduidelijke redenen waarom onderzoekers zó gek zijn op die vezelige stukjes oud menselijk erfgoed:
- Je kunt zien waar mensen toen vandaan kwamen en hoe ze migreerden
- Het onthult welke ziektes mensen vroeger hadden (en of die nog steeds rondwaren)
- Soms ontdek je verwantschappen met moderne mensen — als je pech hebt, misschien zelfs met je buurman
- Het vertelt veel over uiterlijk: had Ötzi (de ijsmummie) blauwe ogen? Of was hij een echte brunet?
Hoe werkt dat eigenlijk — DNA van zo lang geleden?
Nee, het is niet zoals CSI dat je in serie kijkt op RTL4, waarbij je binnen een halve aflevering een match hebt. Het DNA in mummies is meestal kapot, gefragmenteerd en gemixt met veel vuil. Lab’s in Leiden tot Londen moeten met fancy apparatuur elk stukje als een puzzel bij elkaar zetten. Soms heb je alleen maar ‘ruis’, soms lukt het om bijna het hele genoom te reconstrueren. Het lijkt een beetje op het bij elkaar rapen van alle kruimels uit een beschimmelde krentenbol — niet bepaald mijn favoriete klus.
Wat kunnen we dan echt ontdekken?
Nee, je krijgt niet het exacte dieet van de mummie te weten, althans — meestal niet. Maar laatst in een artikel op NRC viel op dat onderzoekers uit Egypte onverwacht aanwijzingen vonden voor malaria bij een mummie. Ook opvallend: uit DNA bleek dat sommige oude Egyptenaren meer verwant zijn aan Zuid-Europeanen dan aan hedendaagse Egyptenaren. Dat roept óók weer vragen op. Misschien niet wereldschokkend, maar het zet aan tot denken over hoe cultuur en migratie samenhangen.
En stel je voor: je ontdekt dat mensen in Drenthe 4000 jaar geleden een gen hadden dat nu slechts 1% van de Nederlanders bezit. Dan kijk je toch anders naar je volgende fietstocht over de heide — of ligt het aan mij?
Zijn er risico’s?
Hier wordt het wat minder sexy. Hoewel DNA-onderzoek superveel oplevert, levert het soms ook privacy-discussies op. In mijn vriendenkring in Amsterdam — horeca en IT door elkaar — is het laatste halfjaar een soort running joke geworden over wat je allemaal loslaat als je speekseltje ooit in een lab belandt. Met oude mummies valt dat wel mee, maar er is altijd het morele vraagstuk: vinden nazaten het oké?
En om eerlijk te zijn: ik ben geen fan van het idee dat straks mijn verre achter-achterkleindochter in haar podcast alles weet te vertellen over mijn genen. hoewel, wie weet is dat dan hartstikke hip…
Praktisch: Kunnen we in Nederland aan dit soort onderzoek meedoen?
Gek genoeg, ja — er lopen regelmatig citizen science projecten. En af en toe zoekt Naturalis of het Rijksmuseum van Oudheden vrijwilligers of sponsoren. Maar het blijft natuurlijk een niche, tenzij je zelf toevallig een veenlijk in de achtertuin vindt. Kort geleden werd trouwens door mensen uit Utrecht een Middeleeuws skelet gevonden — DNA-test volgt nog. Het is dichterbij dan je denkt.
Dus, wat heb je eraan?
- Je snapt eindelijk waarom je geschiedenisleraar altijd over migratiestromen door de Lage Landen begon
- Je ontdekt dat onze gezondheidsproblemen soms duizend jaar wortels hebben
- En heel soms — onthul je een familiegeheim waar je niet op zat te wachten (mijn neef vond eens uit dat we een verre Zweedse tak hebben, geen grap)
In het kort: mummie-DNA test opent vensters naar het verleden, ook voor mensen zonder labjas.
Tot slot
Heb je zelf weleens over je voorouders of DNA nagedacht? Of wil je gewoon dat wetenschappers nog verder gaan met die tijdcapsules? Deel ’t in de reacties — ik ben benieuwd. En als je straks in Egypte of Drenthe een opgraving tegenkomt… niet alles aan het lab overlaten hè. In ieder geval: het DNA van een mummie is misschien oud, maar de vragen die het oproept zijn vaak verrassend actueel. Nou ja, u begrijpt het wel.
