Ken je dat moment — je loopt met je hond door de wijk, kopje koffie nog halfvol, en opeens valt het je op. De maan, nét boven de horizon, lijkt twee keer zo groot als anders. Waarom gebeurt dit eigenlijk? Je buurvrouw zwoer vorige week nog dat ze een ‘supermaan’ had gespot, terwijl mijn collega in het kantoor erbij zuchtte: “Het is gewoon een optisch bedrog, stop met foto’s maken.” Voor de zekerheid—ik heb het nagezocht, en de wetenschap heeft verrassend veel te zeggen.
Het “maanillusie” mysterie
Het verschijnsel dat de maan groter lijkt wanneer zij laag aan de hemel staat, heet de maanillusie. Vraag het in de kroeg — negen van de tien mensen mompelen iets over “dikker wordende luchtlagen”. Maar eerlijk is eerlijk: dat klopt dus niet helemaal. Door de dampkring wordt de maan soms wel ietsroder en waziger, maar het formaat blijft keurig hetzelfde. Toch ziet bijna iedereen die grote reuzenmaan aan de horizon. Hoe zit dat?
Het brein houdt ons voor de gek
Volgens neurowetenschappers (vorig jaar nog besproken in een NOS podcast trouwens) speelt vooral ons brein een mal spelletje. In feite zien je ogen de maan als een schijfje op een bol: de afmetingen veranderen niet, maar zodra die maan vlak boven de horizon hangt, vergelijkt je hersenen haar met bomen, huizen, of zelfs die windmolens langs de snelweg A2. Resultaat: de maan lijkt enorm — vergelijkingsmateriaal, noemen ze dat.
Overigens, als je de maan met je telefoon fotografeert, zie je opeens een piepklein muntje in plaats van dat grote schouwspel. Dat bevestigt ergens wel dat het onze “perceptie” is die verandert, niet het object zelf. Mijn moeder wees me daarop, ergens vorig jaar bij die bloedmaan — echt klassiek.
Kleine experimentjes voor thuis
- Tip 1: Strek je hand uit en probeer de maan te bedekken met je duim, eerst laag aan de horizon, daarna hoog in de lucht. Verrassing: je duim hoeft nooit groter of kleiner.
- Tip 2: Maak twee foto’s, op verschillende tijdstippen. Vergelijk ze — op je scherm zijn ze bijna identiek.
- Tip 3: Kijk achterstevoren door je benen naar de maan. Gek trucje, maar opeens lijkt ‘ie weer kleiner, omdat je hersenen het beeld neutraliseren. Vroeger deed ik dit voor de lol, nu doe ik het stiekem nog steeds…
Wetenschappelijk: zelfs Einstein vond het interessant
Wetenschappers zijn er nog steeds niet 100% uit, eigenlijk. Zo rond 2019 verschenen er nieuwe publicaties van de Radboud Universiteit — zij leggen uit dat het vooral een samenspel is tussen onze dieptewaarneming en verwachtingen. Omdat de lucht boven de horizon ‘dieper’ lijkt (vergelijk het maar met een uitzicht in de duinen van Schoorl), gaan je hersenen rare rekensommen maken en overdrijven de grootte van de maan.
Toch, de precieze oorzaak? Tja. Zoals zo vaak in de wetenschap: een beetje van dit, een beetje van dat. Misschien werkt het voor mij omdat ik altijd ‘referentiepunten’ zoek — hoewel ik vermoed dat niet iedereen zich hier druk om maakt.
Dus, de volgende avond dat je denkt: “Wow, de maan is écht huge!”…
Weet dan — je bent niet gek. Het is eeuwenoud bedrog, bewezen door onderzoekers, besproken in WhatsApp-groepen, bespot door cynische collega’s, en gefotografeerd door iedereen met een smartphone. Doe er eens een testje mee, of maak anderen uit je omgeving wijs wat hier achter zit. In ieder geval: kijk omhoog, verwonder je, en deel dit verhaal… of hou het lekker je eigen kleine geheim. In ieder geval: je weet nu net iets meer dan je buurvrouw.
