De situatie in de vluchtelingenkampen
In de schuur van een improviserende gezondheidskliniek in Mauritanië ligt een jong meisje, met haar ogen glasachtig en haar mond open, terwijl vliegen op haar lippen rusten. Haar borst beweegt nauwelijks, terwijl artsen haar proberen te redden. Aan haar voorhoofd druppelen zweetdruppels, terwijl verpleegkundigen snel een infuus aanslStaffen. Dit was haar laatste kans om haar leven te redden, vertelt Bethsabee Djoman Elidje, de coördinator voor vrouwenhealth, terwijl de hartmonitor snel piept. Het meisje had een infectie opgelopen na een seksueel geweldincident en verkeert in shock, zonder behandeling sinds dagen.
Seksueel geweld onder vluchtelingen
De familie van het meisje bevestigt dat ze 14 jaar oud is en dat ze in Mali door Russische militanten is verkracht. Deze militanten maakten deel uit van de Africa Corps, een nieuwe militaire eenheid onder het ministerie van Defensie van Rusland, die zes maanden geleden de Wagner-paramilitaire groep verving. Tijdens het conflict in Mali, dat nu tien jaar duurt, melden VN- en hulporganisaties dat slachtoffers van seksueel geweld door alle zijden worden geregistreerd. Er zijn meldingen van groepsverkrachtingen en slavernij, maar de ware omvang blijft verborgen achter een taboe, omdat vrouwen uit patriarchale samenlevingen moeilijk hulp zoeken. Volgens rapporten uit Mali heeft de stilte de aanpak van daders aanzienlijk bemoeilijkt.
Getuigenissen en gevechtsrapporten
Tijdens interviews met tientallen vluchtelingen aan de grens, naast andere mishandelingen zoals onthoofdingen en ontvoeringen, kwam AP te weten dat naast de ‘witte mannen’ – zo worden de Russische huurlingen vaak genoemd – ook andere strijders verantwoordelijk worden gehouden voor seksueel geweld. In een ander voorbeeld vertelde een hoofd van een vrouwenkliniek in de regio Mopti dat ze de afgelopen zes maanden 28 vrouwen hadden behandeld die meldde dat ze waren aangevallen door strijders van JNIM, een gewapende groep die gelieerd is aan al-Qaida en de meest krachtige strijdmacht in Mali.
De stilte onder vluchtelingen
De zwijgzaamheid onder Malinese vluchtelingen is opvallend. In Oost-Congo, dat al tientallen jaren getroffen wordt door geweld van diverse gewapende groepen, werd jaar na jaar duidelijk dat vrouwen massaal slachtoffer worden. Mirjam Molenaar, teamleider bij Artsen Zonder Grenzen, die vorig jaar in dat gebied werkte, vertelt dat er toen geen gebrek was aan vrouwen die hun verhaal deelden. Hier is dat anders, zegt ze: “Mensen verwerken deze dingen en leven ermee, wat vaak uitkomt in posttraumatische stress.”
De gebeurtenissen tijdens de aanval
De tante van het meisje vertelt dat de strijders van Africa Corps iedereen met geweld uit hun tenten hebben gehaald. Het gezin kon niet begrijpen wat ze wilden. De mannen dwongen hen toe te kijken terwijl ze haar oom mishandelden en onthoofdden. Vervolgens namen twee van de mannen de 14-jarige mee de tent in, terwijl ze zich verdedigde, en verkrachtten haar. Het gezin wachtte buiten, machteloos. “We waren zo bang dat we niet eens meer konden schreeuwen,” herinnert de tante zich. Toen het meisje later over haar oom zag en schreeuwde, viel ze flauw en toen ze wakker werd, leek haar blik niet meer van haarzelf te zijn, aldus de tante.
De reis en medische hulp
Na de aanval zat het meisje drie dagen in de steek. Toen ze in Mauritanië aankwamen, raakte ze instabiel en viel ze in elkaar. Onderzoek in een lokaal MSF-kliniek bevestigde dat ze mogelijk was verkracht. De kliniek was slechts een maand open en behandelde tot dan toe drie slachtoffers van seksueel geweld, vertelt Elidje. Ze vermoedt dat er veel meer gevallen zijn, omdat velen nog niet durven te spreken uit schaamte. Pas wanneer de situatie ernstig wordt, zoeken vrouwen hulp.
De taboes rond seksueel geweld
Elidje vraagt de familie naar het incident, maar spreekt geen Arabisch. De verpleegkundige die haar helpt durft geen vragen te stellen uit schaamte. Veel getraumatiseerde vrouwen, vooral in de context van patriarchale samenlevingen, durven nauwelijks te spreken over hun ervaringen. Sommige vrouwen trekken zich na de aanvallen volledig terug, terwijl anderen slechts het geloof als steunpunt hebben.
Nieuwe vluchtelingen en verhalen van mishandeling
De afgelopen weken zijn duizenden nieuwe vluchtelingen uit Mali in Mauritanië aangekomen, vooral vrouwen en kinderen, die ondergebracht zijn in tentenkampen gemaakt van fabric en takken. Gemeenschappen zijn vol, wat de hulpverlening bemoeilijkt. Diverse vrouwen vertellen verhalen over huisaanvallen, door witte, gewapende mannen, die alles verbrandden en hun families vermoordden, terwijl ze ook probeerden te rpen. Een vrouw vertelt dat ze zich verdedigde “door de genade van Allah,” omdat de mannen haar probeerden te overmeesteren.
De invloed van Wagner en het trauma
Ook in Mali zelf worden vrouwen nog steeds geconfronteerd met de gevolgen van het geweld. In een rapport uit 2023 spreekt de VN over minstens 58 vrouwen en meisjes die werden verkracht of seksueel aangevallen bij een aanval in Moura door Malianske troepen en andere strijders, die door getuigen worden beschreven als “gearmde witte mannen”. Mali heeft daarop de vredesmissie van de VN uitgezet, waardoor het moeilijk is geworden om harde gegevens over het conflict en seksueel geweld te verzamelen.
De ernst van de situatie
Verschillende vrouwen uit Moura, nu gehuisvest in kampen voor ontheemden, vertellen dat ze urenlang werden verkracht door meerdere mannen, terwijl ze blinddoek droegen. Slechts enkelen durfden erover te spreken, meestal uit angst voor represailles. Een jonge vrouw zegt dat wat haar overkwam tussen God en haar ligt. Een ander vertelt dat ze haar 18-jarige dochter zag worden meegetrokken door gewapende mannen en sindsdien niets meer van haar heeft gehoord.
Hernieuwd geweld en verborgen trauma’s
Hulpverleners maken zich zorgen over de vele slachtoffers die zich niet durven uitspreken. Ze benadrukken dat het conflict in Mali gaandeweg ernstiger wordt, met minder respect voor mensenlevens, of het nu mannen, vrouwen of kinderen betreft. Het taboe rondom seksueel geweld blijft een grote barrière voor onderlinge openheid en hulpverlening.
