De situatie in Uganda
Steeds vaker zoeken mannen in Uganda een DNA-test om hun vaderschap te bevestigen. Deze testen leiden in veel gevallen tot emotionele en pijnlijke ontdekkingen. Moses Kutoi, een clanleider van de Bagisu-bevolking in Oost-Uganda, observeert dat discussies over vaderschap onder families zeer gevoelig liggen. Volgens hem wordt dit onderwerp binnen de familie als taboe beschouwd en mag het nooit met anderen besproken worden. Toch voelt hij zich genoodzaakt te bemiddelen in conflicten die soms uitmonden in geweld. Om een voorbeeld te geven: recentelijk vertelde Kutoi aan een man die hem niet geloofde dat hij niet op zijn vader leek.
Het belang van vaderschapstests
In Uganda wordt de kwestie van vaderschap steeds meer een zaak van geloof. Het gebruik van DNA-tests groeit doordat deze nu gemakkelijk toegankelijk is, mede door rapportages over bekende Ugandese personen die tot hun verbazing ontdekken dat ze niet de biologische vaders van hun kinderen zijn. Dit onderwerp zorgt voor verhitte discussies, waardoor religieuze leiders en traditionele hoofdfiguren nu pleiten voor meer verdraagzaamheid en terugkeer naar traditionele afrikaanse waarden. Tijdens de kerstdienst van vorig jaar citeerde de anglicaanse aartsbisschop van Uganda, Stephen Kaziimba, de geboorte van Jezus, om het gebruik van DNA-tests af te raden. Hij waarschuwde dat het vaststellen van vaderschap via DNA niet altijd betrouwbaar is en adviseerde simpelweg voor de kinderen te zorgen zoals Joseph dat deed.
De toename van vaderschapsgeschillen
Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken biedt een erkend laboratorium in Uganda DNA-onderzoeken aan die door de rechtbank worden vereist. Het aantal mannen dat vrijwillig een DNA-test wil laten uitvoeren, is recent sterk gestegen. Verantwoordelijk vertegenwoordiger Simon Peter Mundeyi vertelde in juli dat ongeveer 95% van de testaanvragen door mannen worden gedaan, maar dat meer dan 98% van de resultaten aantoont dat deze mannen niet de biologische vaders zijn. Hij adviseerde mannen alleen een DNA-test te doen wanneer zij daar emotioneel klaar voor zijn.
In heel Uganda zijn DNA-testcentra geopend, vaak met agressieve reclame op radio en openbare plaatsen. In Kampala bijvoorbeeld plakken taxi’s vaak advertenties voor DNA-tests op hun ramen. Meerdere gezinnen kunnen de kosten van de testen, die vaak boven de 200 dollar liggen, niet betalen. In naburige stad Mbale, waar Kutoi als burgemeester dienstdoet, is dat nog veel moeilijker. In de traditionele samenleving worden paternity disputes vooral gekoppeld aan de verdeling van eigendom na het overlijden van de vader of tijdens echtscheidingen wanneer alimentatie ter discussie staat.
Wat zegt de gemeenschap en religieuze leiders?
Een recent voorbeeld betreft een rechtszaak waaruit bleek dat een rijke academicus in Kampala niet de biologische vader was van een van zijn drie kinderen. Een andere zaak betrof een man die zijn volwassen zoon vertelde dat hij een DNA-test wilde omdat hij niet zeker was of hij bij de familie hoorde. Volgens Wantala, een anglicaanse dominee, wordt in dergelijke gevallen vaak aangeraden het lot te laten bepalen door God en niet door DNA-tests. Hij benadrukt dat volgens traditionele Afrikaanse opvattingen het kind zonder twijfel toebehoort aan de vader, ongeacht de omstandigheden.
Kutoi waarschuwt dat mannen die zonder nadenken DNA-testen uitvoeren, tijd verspillen omdat vaststaat dat het kind van hen is volgens de traditionele waarden. In het verleden werden ouders die dergelijke twijfels uitten vaak gestraft of onder druk gezet, zelfs met boetes. Dispuut over vaderschap draait nu vooral om de verdeling van erfenissen en het voortzetten van familieschema’s, waarbij het afwijzen van kinderen niet gebruikelijk was.
Verzorging en begeleiding door religieuze leiders
Verschillende religieuze leiders bieden begeleiding aan families in deze kwesties. Andrew Mutengu, een voorganger in Mbale, vertelt dat vaderschap een terugkerend onderwerp is in de geschillen die hij bemiddelt binnen zijn gemeente van 800 leden. Vaak worden vrouwen geconfronteerd met claims van ex-vrienden, zoals in een recent geval waarbij de echtgenote van een rijke zakenman betrokken was. Nadat zij bekend maakte dat zij ontrouw was geweest, nam Mutengu contact op met de schoonzoon, die vervolgens afzag van verdere claims om de harmonie in het gezin te bewaren.
Mutengu gelooft dat meer mannen DNA-tests zouden willen laten uitvoeren als de kosten lager zouden zijn, ondanks de waarschuwingen van religieuze leiders. Hij benadrukt dat zelfs in een familie jonge mannen en oude mannen soms botst zouden kunnen raken over vaderschap, zoals blijkt uit een voorbeeld in Nabumali, waar een vader en zoon hierover discussieerden, met de vader die beweerde dat de zoon niet bij de familie hoorde.
