De symboliek van het Halki-seminarie binnen de religieuze vrijheden in Turkije
Het Halki-theologische seminarie heeft zich geïdentificeerd als een belangrijke locatie in de strijd voor religieuze vrijheden in Turkije. Oorspronkelijk opgericht onder wetten die particuliere hoger onderwijs beperkten, werd het gesloten toen die wetten werden ingevoerd. Ondanks diverse wetswijzigingen en internationale protesten bleef het seminarie actief gesloten. Naar verwachting neemt de steun voor heropening toe, mede dankzij de eerste buitenlandse reis van paus Leo XIV naar Turkije.
Het belang van de locatie en de geschiedenis
Het seminarie, gevestigd op het eiland Heybeliada, nabij Istanbul, heeft in het verleden vele generaties van Griekse orthodoxe patriarchen en geestelijken opgeleid. Onder hen bevindt zich ook de Oecumenische Patriarch Bartholomeus I, die wordt beschouwd als de spirituele leider van ongeveer 300 miljoen orthodoxe christenen wereldwijd. Het gebouw wordt momenteel gerenoveerd, met de eerste verdieping en twee klaslokalen al gereed voor gebruik zodra het seminary heropend wordt.
Reacties vanuit religieuze en politieke hoek
Tijdens zijn geplande reis naar Turkije, die begint op donderdag, zal paus Leo onder meer de Turkse president Erdogan ontmoeten. Tevens zal hij samen met Patriarch Bartholomeus de 1700e verjaardag van het Concilie van Nicea vieren, wat wordt beschouwd als een belangrijke gebeurtenis in de christelijke theologie. Na Turkije reist de paus verder naar Libanon voor de tweede fase van zijn reis.
Volgens Elpidophoros, de aartsbisschop van de Griekse orthodoxe kerk in Amerika, is Turkije nu klaar om een belangrijke stap te zetten met het heropenen van het seminarium. Hij meldt dat er in samenwerking met de Turkse overheid en de patriarchaat gesprekken worden gevoerd over de heropening, met de hoop dat het begin van het volgende academiejaar gerealiseerd wordt.
Hij benadrukt dat het voortbestaan van het gesloten seminarium een politieke en diplomatieke achterhaalde praktijk is die niet in het belang van Turkije is. Het land beschikt over talrijke private universiteiten en scholen, waardoor het onbegrijpelijk is dat alleen Halki gesloten blijft.
Religieuze vrijheid en de status van het seminarium
De status van het seminarium wordt gezien als een toets voor de behandeling van religieuze minderheden in Turkije, dat voornamelijk islamitisch is. Sinds Erdogans aantreden in 2002 zijn er juridische hervormingen doorgevoerd, zoals het openen van gebedshuizen en het teruggeven van geconfisqueerd onroerend goed. Toch blijven problemen bestaan.
Hoewel de grondwet vrijheid van religie garandeert, mogen alleen groepen die onder het Verdrag van Lausanne (1923) erkend zijn, zoals Armeniërs, Grieken en Joden, hun religieuze instellingen en scholen onderhouden. Andere christelijke groepen ondervinden vaak moeilijkheden bij het verkrijgen van erkenning of het registreren van hun kerken en religieuze verenigingen.
Enkele incidenten, zoals de aanslag op een katholieke kerk in Istanbul in 2024, waarbij een kerkganger werd gedood, onderstrepen de gespannen situatie. Het is gebleken dat het land het Pittige van internationale rapporten over deportaties van protestantse buitenlanders afwijst en spreekt over een ‘bewuste desinformatiecampagne’ tegen Turkije.
De beslissing in 2020 om Hagia Sophia van een museum terug te veranderen naar een moskee heeft internationale controverse uitgelokt. Hoewel pastores in het verleden Hagia Sophia bezochten, staat het niet op de route van de paus.
Oecumenische relaties en de positie van de patriarch
De patriarch van de Grieks-orthodoxe kerk, die gevestigd is in Istanbul, wordt erkend als de ‘eerste onder gelijken’ binnen de wereld van het orthodoxe christendom. Turkije erkent dit echter niet en beschouwt hem enkel als hoofd van de kleinere, Griekse orthodoxe minderheid volgens het Verdrag van Lausanne. Het patriarchaat zelf stamt uit het Byzantijnse rijk, dat in 1453 viel toen de Ottomanen Constantinopel veroverden.
Perspectieven voor gedeelde geschiedenis en dialoog
Agnes Kaltsogianni, een bezoekster uit Griekenland, ziet de heropening van het seminarie als een broedplaats voor verbetering van de betrekkingen tussen Griekenland en Turkije. Ze benadrukt dat het herstel van de dialoog en cultuur op die locatie een positief signaal zou zijn.
Archbishop Elpidophoros, die zelf niet opgeleid werd in Halki, beschrijft het seminarie als een plaats die symbool staat voor openheid, dialoog en het afwijzen van nationalistische en religieuze vooroordelen. Hij onderstreept dat de wereld behoefte heeft aan een school die deze waarden belichaamt.
