We zijn gewend aan prachtige plaatjes van het universum — denk Hubble, die bekende nevels die iedereen ooit als wallpaper had. Maar wist je dat astronomen de laatste tijd liever hun oren spitsen dan hun ogen uitkijken? Planeten worden nu niet alleen ontdekt met telescopen, maar ook… met geluid. Klinkt bizar? Dat dacht ik ook — tot ik er vorige maand over struikelde op een borrel van een kennis van me die bij ASTRON werkt. Geen grap.
Van sterren kijken naar luisteren: waarom deze switch?
Voor de duidelijkheid: niemand gooit hun telescoop meteen aan de kant. Maar traditionele sterrenkunde heeft z’n beperkingen — zien is niet altijd begrijpen. Geluidsgolven, of beter gezegd radiogolven, geven ineens toegang tot andere info over exoplaneten. Mijn collega vertelde me laatst dat sommige planeten in onze melkweg zo goed als onzichtbaar zijn voor telescopen, maar via hun “geluid” (lees: radiosignalen van hun atmosfeer) juist extra opvallen.
- Radiotelescopen zoals LOFAR of Westerbork pakken signalen op die het menselijk oog nooit zou zien.
- Soms klinkt een planeet letterlijk als een piepend fietswiel — geen grap, dat hoor je terug in de data.
- Met deze techniek ontdekten ze onlangs een planeet bij GJ 1151: hij “zingt” door het magnetisch veld van zijn ster — bizar fenomeen.
Hoe gaat dat in zijn werk? (en kun je het zelf proberen?)
oké, ik geef eerlijk toe: ik dacht dat alleen supernerds aan ingewikkelde computers zaten te rommelen. Maar het principe is bijna poëtisch eenvoudig. Radiotelescopen vangen zwakke trillingen uit de ruimte op. Daarna worden die trillingen omgezet in geluidsgolven — zodat je ze zelfs kunt horen. Een beetje als je oude radio die stoort, maar dan met wetenschappelijke bedoeling. Bij ASTRON in Drenthe zetten onderzoekers deze signalen om in audio, en soms nodigen ze zelfs scholen uit om mee te luisteren. Mijn nichtje van dertien mocht het afgelopen donderdag — ze vond het “best cool, al snapte ze er niks van”.
En nu vraag je je misschien af: waarom maakt het uit? Ten eerste: sommige planeten geven niet genoeg licht af voor visuele detectie, maar maken door hun atmosfeer of magnetisch veld wel flink wat lawaai. Ten tweede: astronomische geluidsgolven worden verwerkt met AI, zodat we planeten sneller kunnen vinden — leuk voor wetenschappers, maar wie weet straks ook handig voor amateurs?
Wat hebben we eraan? Vreemde feiten en praktische tips
- Wist je dat radiotelescopen zelfs kunnen “luisteren” naar het weer op planeten? Men ontdekte bijvoorbeeld een stortbui op een planeet 40 lichtjaren verderop—het klinkt als gesis en gebrom.
- Als je zelf een ontvanger bouwt (met een paar honderd euro, je hebt wel wat skills nodig), kun je proberen radiosignalen mee te vangen tijdens meteorenzwermen, bijvoorbeeld de Perseïden in augustus.
- In Groningen zit Radio Observatory Dwingeloo, waar vrijwilligers demo’s geven — een aanrader als je eens echt iets anders wilt dan naar Netflix staren.
Of dit dè toekomst is? Geen idee, hoewel sommige astronomen zweren bij het luisteren en minder bij ‘gewoon’ kijken. Er is wel een charme aan het idee dat er in de poldernacht planeten zingen boven je hoofd. Mijn buurman vindt het maar zweverig — maar goed, hij heeft geen radio.
Dus… Is het de moeite waard?
Zelf wil ik binnenkort een keer met vrienden zo’n nachtelijk “luisteruur” plannen bij de Westerbork-radiotelescoop. Klinkt als een unieke manier om nuchter even weg te dromen — zonder dat je naar een scherm hoeft te turen. En wie weet hoor je iets dat nog niemand heeft opgevangen… nou ja, of gewoon een hoop ruis.
Nieuwsgierig? Deel gerust je eigen luistertips of ervaringen hieronder, want volgens mij ga je nog veel meer van dit soort ontdekkingen horen langskomen. In het universum is stilte voorlopig ver te zoeken.
