De herhaalde boodschap en de controverse
Steeds weer wordt benadrukt in persconferenties, hoorzittingen en executive orders dat president Donald Trump en zijn gezondheidssecretaris, Robert F. Kennedy Jr., willen dat de overheid de zogenaamde “gouden standaard” wetenschap naleeft. Volgens wetenschappers ligt het probleem echter in het feit dat zij zich vaak juist andersom gedragen. Ze baseren hun claims op voorlopige studies, marginale wetenschappelijke bevindingen of indrukken, waardoor ze twijfel zaaien over bewezen behandelingen en mogelijk beleid bepalen zonder voldoende bewijs.
Verandering op de website van de gezondheidsautoriteit
Deze week wijzigde de nationale openbare gezondheidsorganisatie haar website, waardoor de wetenschappelijke conclusie dat vaccins geen autismespectrumstoornis veroorzaken tegenspraak werd aangedaan. Deze beslissing schokte gezondheidsdeskundigen door het hele land. Dr. Daniel Jernigan, die in augustus ontslag nam bij de Centers for Disease Control and Prevention (CDC), zei woensdag dat Kennedy lijkt te “gaan van op bewijs gebaseerd beslissingsproces naar op beslissingen gebaseerde bewijsvorming”.
Huidige vormen van wetenschappelijke uitdaging door de regering
Dit vormt de nieuwste illustratie van de poging van de Trump-administratie om de gevestigde wetenschap te ondermijnen. Tijdens een bijeenkomst in november 2025 in Scottsdale, Arizona, sprak Kennedy’s politieke leidraad voor vaccins tijdens een toespraak op de vergadering van de Western Governors’ Association. In dezelfde periode gaf de president, in september, medisch advies dat gebaseerd was op zwakke of geen bewijs.
Hij richtte zich rechtstreeks tot zwangere vrouwen en ouders, en adviseerde hen geen paracetamol te gebruiken, het actieve bestanddeel in Tylenol. Daarbij herhaalde hij onterechte en lang weerlegde verbanden tussen autisme en vaccins, met de mededeling dat zijn beoordeling gebaseerd was op een vermoeden.
Opschudding binnen het vaccinatiebeleid
Op een twee dagen durende bijeenkomst in de herfst stelde het door Kennedy aangewezen advising team van de CDC vragen over het vaccineren van baby’s tegen hepatitis B, een vaccin dat bewezen ernstig ziekten en sterfgevallen drastisch vermindert. Dr. Flor Munoz, kinderarts-infectioloog aan Baylor College of Medicine en Texas Children’s Hospital, verklaarde dat de discussies over de veiligheid gebaseerd waren op casusrapporten en anekdotes, niet op harde bewijzen.
De twijfel over demazelvaccinatie
In het zwaar getroffen jaar voor mazelen in meer dan 30 jaar, uitte Kennedy twijfel over de vaccinatie tegen mazelen en prees hij onbewezen behandelingen. Hij stelde dat kinderen die stierven zonder vaccinatie “al ziek waren”.
Het proces van goedkeuring van medicijnen en vaccins
Volgens wetenschappers verloopt het proces van het op de markt brengen en adviseren van medicijnen en vaccins in de Verenigde Staten doorgaans volgens de “gouden standaard” wetenschap. Dit proces is zodanig streng en transparant dat veel andere landen de Amerikaanse regelgeving volgen door alleen behandelingen goed te keuren na Amerikaanse goedkeuring.
Op 1 april 2025 werd bijvoorbeeld een foto gemaakt van het CDC-gebouw in Atlanta, dat symbool staat voor dit strenge proces.
Wat is de ‘gouden standaard’ wetenschap?
De term kan variëren, omdat wetenschap en geneeskunde complex zijn en niet alles op dezelfde manier getoetst kan worden. In essentie verwijst het naar het bewijs dat onder de meest strikte voorwaarden verzameld kan worden. Dr. Jake Scott, infectieziektenarts en onderzoeker aan Stanford University, legt uit dat dit afhangt van de vraag die men wil beantwoorden.
Soorten onderzoeken die de beste bewijzen leveren
De meest rigoureuze onderzoeksopzet is de gerandomiseerde klinische proef. Hierbij worden twee groepen geselecteerd die in alle opzichten gelijk zijn, behalve de behandeling of interventie die onderzocht wordt. Vaak worden deze studies “blind” uitgevoerd, zodat noch de onderzoekers, noch de proefpersonen weten wie tot welke groep behoort. Dit vermindert bias.
Niet altijd is het mogelijk of ethisch verantwoord om zulke testen uit te voeren. Bijvoorbeeld bij vaccinonderzoek is dat meestal niet het geval omdat er al zoveel bewijs is van veiligheid en effectiviteit. Jessica Steier, onderzoeker op het gebied van volksgezondheid, verduidelijkt dat het onethisch zou zijn om vaccins weg te laten bij een groep mensen, gezien het grote bewezen voordeel.
Observatiestudies en hun beperkingen
Het bestuderen van de lange termijn effecten van gedrag is vaak onmogelijk. Wetenschappers kunnen bijvoorbeeld niet de effectiviteit van langdurige lichaamsbeweging onderzoeken door een groep jarenlang niet te laten bewegen. In plaats daarvan worden observationele studies uitgevoerd. Deze volgen deelnemers en monitoren hun gezondheid en gedrag zonder ingrijpen.
Zo ontdekten onderzoekers dat fluoride gaatjes in tanden vermindert en dat fluoride het glazuur versterkt. Toch hebben dergelijke studies hun beperkingen omdat ze meestal correlaties aantonen, niet causaties. Bijvoorbeeld, er bestaan observeerbare verbanden tussen gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap en autisme, maar dit is nog niet definitief vastgesteld.
Het belang van wereldwijde bewijsvoering
Wetenschappers kunnen meer inzicht krijgen door te zien hoe iets in de praktijk werkt bij grote groepen mensen. Dit wordt ‘echte wereld’ bewijs genoemd en kan waardevol zijn om de werking en eventuele zeldzame bijwerkingen van bijvoorbeeld vaccins te detecteren. Vaccins kunnen zeldzame bijwerkingen veroorzaken die niet in klinische onderzoeken worden gezien, maar deze data bevestigen wel de grote effectiviteit en veiligheid.
In de Verenigde Staten is mazelen bijvoorbeeld geëlimineerd, maar komt het toch voor bij groepen die niet gevaccineerd zijn. Volgens Scott zou het systeem ook echte bijwerkingen moeten kunnen detecteren, wat tot nu toe niet is gebeurd.
Transparantie in wetenschap
Wetenschappelijke publicaties worden pas echt transparant wanneer voldaan wordt aan bepaalde criteria. Zo moeten onderzoekers vooraf hun hypothese vastleggen en niet wijzigen tijdens het onderzoek. Ze moeten conflicten van belangen en financieringsbronnen bekend maken, en hun werk laten beoordelen door onafhankelijke experts. Daarnaast moeten de gegevens waarop ze de analyses baseren openbaar worden gemaakt en betrouwbare bronnen worden geciteerd.
Volgens Dr. Steven Woloshin, hoogleraar aan Dartmouth College, zorgt deze openheid dat de wetenschap zichzelf kan controleren. “Het is alleen mogelijk omdat ze transparant zijn over wat ze gedaan hebben en waar de data vandaan komen,” aldus Woloshin. “Zo werkt wetenschap.”
Anekdotes en enkele studies: hun rol en limieten
Anekdotes kunnen krachtig lijken, maar vormen geen hard bewijs. Casestudies worden soms gepubliceerd in prestigieuze tijdschriften om professionals te ondersteunen, maar ze zijn niet geschikt voor besluitvorming over behandelingen bij grote groepen. Zelfs een enkele, veelbelovende studie moet in de context van ander onderzoek bekeken worden. Een nieuwe, allesbepalende studie die tegenstrijdige conclusies trekt, vereist zeer kritische beoordeling.
Wetenschap bevat altijd onzekerheid. Woloshin benadrukt dat het niet draait om absolute zekerheden, maar om vermindering van onzekerheid, zodat men met vertrouwen kan zeggen: “Als we X doen, verwachten we Y te zien.”
Vragen bij het eigen maken van onderzoek
Bij het lezen van een wetenschappelijke publicatie, of deze nu in het nieuws verschijnt, of geciteerd wordt door officiële instanties, kunnen vragen gesteld worden zoals:
- Wie heeft het onderzoek uitgevoerd? Wat is hun expertise? Transpareren ze belangenconflicten?
- Wie heeft het onderzoek betaald? Wie zou er voordeel kunnen hebben?
- Is het gepubliceerd in een betrouwbaar tijdschrift? Gaat het door peer review?
- Welke vraag stellen de onderzoekers? Zijn ze vergelijkingen tussen groepen aan het maken? En zo ja, welke?
- Is er een sectie over beperkingen? Wat geven ze als mogelijke onbeantwoorde vragen of invalshoeken?
- Doen ze uitspraken die te stellig zijn, of lijken ze te passen binnen de consensus of tegenspraak?
