De situatie rondom de plannen voor financiële steun aan Oekraïne
Op dinsdag hebben Europese diplomaten gewerkt aan het verkleinen van verschillen omtrent een voorstel om miljarden dollars aan bevroren Russische activa te gebruiken als onderpand voor een grootschalige lening bedoeld voor de economische en militaire ondersteuning van Oekraïne gedurende de komende twee jaar. Dit alles speelt zich af voorafgaand aan een belangrijke EU-top later in de week, waar leiders hun definitieve standpunten willen bepalen.
Context en achtergrond
Ruim vier jaar na het uitbreken van de grootschalige oorlog van Rusland tegen Oekraïne, hebben Europese leiders zich gecommitteerd aan het financieren van Kyiv’s behoeften, volgens het Internationaal Monetair Fonds omtrent 135 miljard euro, oftewel 157 miljard dollar. Oekraïne is dringend op zoek naar deze financiering tegen begin 2026.
Jessica Rosencrantz, de Europese Unie-woordvoerder namens Zweden, benadrukte dat er geen tijd meer te verliezen is. Ze stelde dat het noodzakelijk is om snel tot een besluit te komen, waarbij Zweden bereid is het risico te dragen omdat het uitblijven van actie mogelijk grotere kosten en risico’s met zich meebrengt.
De risico’s en het dilemma
Het voorstel om Russische activa als onderpand te gebruiken is uniek en brengt aanzienlijke risico’s met zich mee. De Europese Centrale Bank heeft gewaarschuwd dat het mogelijk het vertrouwen in de euro onder druk zet als Europese landen bereid zouden zijn de bevroren Russische tegoeden op te eisen. Ook uit verschillende lidstaten klinkt bezorgdheid over mogelijke Russische represailles.
België, dat het overgrote deel van de activa beheert, is de meest tegenstander van het plan. Het vreest dat Rusland reacties zal ondernemen, mogelijk via de rechter of door meer ondermijnende methoden.
Besluiten en maatregelen
Vorige week vrijdag heeft de EU een onbepaalde freeze ingesteld op de Russische activa, die geschat wordt op ongeveer 210 miljard euro (247 miljard dollar). Dit was bedoeld om te verzekeren dat landen met wie Rusland goede betrekkingen onderhoudt, zoals Hongarije en Slowakije, niet kunnen voorkomen dat deze gelden worden ingezet om Oekraïne te ondersteunen.
Daarnaast is vastgelegd dat deze activa niet gebruikt kunnen worden in onderhandelingen over vrede in Oekraïne zonder Europese goedkeuring. Twee opties voor het gebruik van deze fondsen worden momenteel besproken: een ‘compensatielening’ gebaseerd op de Russische activa, of het lenen van geld op de financiële markten, vergelijkbaar met de manier waarop de EU economieën herstelde na de COVID-19-pandemie.
Politieke en praktische implicaties
Het gebruik van de Russische activa zou slechts een ‘gekwalificeerde meerderheid’ vereisen binnen de EU, dat wil zeggen ongeveer tweederde van de lidstaten, in tegenstelling tot het volledig goedkeuren van lenen op de markt. Nu vormen onder andere Hongarije en Slowakije nog obstakels, maar de meeste lidstaten willen een veto vermijden.
Ook de details van de reparatielening, waarbij de EU tot twee derde van de benodigde financiering zou dekken en de rest door internationale partners zou worden aangevuld, worden besproken. Oekraïne zou het geleende geld pas terugbetalen na het beëindigen van EU-sancties en het akkoord van Rusland voor het betalen van herstelvergoedingen.
De rol van de Belgische positie en de juridische risico’s
België, dat de meeste van de Russische activa beheert via Euroclear, uit bezorgdheid dat het juridisch verantwoordelijk kan worden gehouden voor het overdragen van deze activa. Het Belgische kabinet waarschuwde al vooraf voor mogelijke economische, financiële en juridische risico’s. Euroclear heeft nog geen definitieve beslissing genomen over juridische stappen indien de EU de activa zou dwingen over te dragen.
Ukrainese president Volodymyr Zelenskyy noemde een reparatielening volgens hem een ‘game-changer’ omdat het een vorm van financiële waarborg biedt voor Oekraïne. Volgens Zelenskyy zou het land het geld vrij kunnen gebruiken voor de ondersteuning van de economie, infrastructuur of defensie, afhankelijk van de voortgang van de oorlog.
