Bescheiden acties en duurzame oogstmethoden
In de Braziliaanse regio’s van quilombos, gemeenschappen met afstammelingen van ontsnapte slaven, wordt al generaties lang acai geoogst met een opvallend zachte techniek. Zaqueu Belém Araújo knipt een blad van een acai-boom, vouwt het vakkundig samen en vormt hiermee een stevig ringetje dat hij bevestigt. Vervolgens verwijdert hij zijn slippers, plaatst zijn blote voeten in de ring en klimt snel omhoog om een rijpe vrucht te plukken. Deze methode, die de bomen niet beschadigt, zorgt dat het bos in het Amazonegebied behouden blijft.
Erica Monteiro, een van de circa 500 inwoners van Itacoa Miri, een gemeenschap met onverhard straten die ongeveer 40 minuten varen verwijderd ligt van de uitgestrekte stad Belém, benadrukt dat het behoud van hun tradities tevens bijdraagt aan het behoud van het omliggende regenwoud. Tijdens de klimaatconferentie, die begin deze maand begon en vrijdag eindigt, dringen zowel bewoners van quilombos als inheemse volkeren aan op meer landtitels. Zij zien deze titels als essentieel voor het beschermen van hun rechten en het veiligstellen van de ecosystemen waarin zij leven.
De strijd om het bos te beschermen
Monteiro, coördinator bij Malungu – een organisatie die de quilombos in Pará vertegenwoordigt – heeft haar strijd om landrechten te verkrijgen niet onderbroken. Haar gemeenschap heeft door haar inspanningen officiële erkenning gekregen voor hun land, met steun van onder andere de Ford Foundation en de Climate and Land Use Alliance. Desondanks is de weg nog lang; slechts een kwart van de ongeveer 2.500 quilombos in de Braziliaanse Amazone is officieel in kaart gebracht.
Het bewijs van eigendomsrechten is van groot belang, vooral omdat landroof en vervalsing toenemen wanneer gemeenschappen hun rechten niet kunnen bewijzen. Monteiro stelt dat de agrarische sector vaak vervalste documenten gebruikt om land te claimen, waardoor legale eigenaarsrechten onder druk komen te staan. Haar organisatie ondersteunt andere quilombos bij het verkrijgen van landtitels, zodat zij de voordelen kunnen ervaren die haar gemeenschap meer dan 20 jaar geleden al kreeg.
De situatie varieert sterk tussen verschillende gemeenschappen. Waar Monteiro’s gemeenschap nu over eigendomsrechten beschikt, wacht een ander quilombo, Menino Jesus in Acara, nog op volledige erkenning. Hoewel ze in november vorig jaar een deel van hun gebied officieel kregen, wordt het grootste deel nog steeds betwist. Zij vrezen dat de komst van een geplande stortplaats, nabij hun territorium, hun bronnen en leefomgeving ernstig zal bedreigen. Zij hebben de aanleg van de stortplaats betwist via een rechtszaak, maar het proces verloopt traag en zonder resultaat.
Het belang van landtitel en erkenning
Voor de bewoners van Menino Jesus is het verkrijgen van volledige landtitel van levensbelang: het zou hun rechtsbescherming garanderen tegen verdere inname door derden. Nogueira, vicevoorzitter van de gemeenschap, benadrukt dat een definitieve titel niet alleen juridische zekerheid biedt, maar ook het behoud van de bosrijke gebieden met kastanjebomen en acai-planten waar hun levensonderhoud van afhangt.
Monteiro pleit ervoor dat de Braziliaanse overheid meer aandacht schenkt aan deze gemeenschappen en hun eigendomsrechten officieel erkent. Ze stelt dat niet alleen Brazilië, maar ook andere landen moeten investeren in het beschermen van deze bossen. Aangesloten bij het COP30-verdrag met de aankondiging van een nieuw fonds voor bosbehoud, uit haar scepsis dat haar gemeenschap hiervan profiteert. Ze benadrukt dat haar groep zich inzet voor het behoud van het bos en dat zij daarvoor hoge prijzen betaalt, terwijl andere landen dat niet doen.
Toekomstige gevolgen en acties
Het officieel erkennen van territoria als die van de quilombos zou volgens Monteiro en Nogueira een grote stap zijn naar het beschermen van het Amazonegebied. Zij geloven dat de bossen, die rijk zijn aan kastanje- en acai-bomen, zonder officiële eigendomsrechten zullen blijven bestaan. Monteiro onderstreept dat het beleid van de Braziliaanse regering die gemeenschappen moet erkennen als landbezitters en hen moet compenseren voor hun bijdrage aan bosbehoud. Zij dringt aan op ondersteuning door het internationale veld om het behoud van de bossen en de leefgemeenschappen te verzekeren.
