Wist je dat haring met uitjes ooit als luxe gold en boerenkool níet eens zo ‘Hollands’ is? Op een regenachtige woensdag – ergens vorige maand dus – viel me een artikel op dat stof deed opwaaien in een historisch forum. Blijkbaar klopt ons beeld van het bord van onze voorouders helemaal niet. Terwijl we boterhammen met kaas eten en denken: “typisch Nederlands”, deden mensen eeuwen geleden heel andere dingen met hun eten. En, eerlijk gezegd, sommige ontdekkingen zijn zó verrassend – je gaat nooit meer hetzelfde naar je avondeten kijken.
Een tafel vol verrassingen: wat lag er écht op het menu?
Laten we maar meteen met een cliché afrekenen: onze voorouders aten géén aardappelen, in elk geval niet tot de achttiende eeuw. Die knol kwam pas laat uit Zuid-Amerika naar Nederland. Tot die tijd waren graanpap, bonen en seizoensgroente de baas in de keuken. Mijn oma vertelde ooit – toen ze hier in Delft nog geen supermarkten hadden – dat er ’s winters vooral zuurkool, peulvruchten en dikke, donkere broden op tafel kwamen.
Vlees? Ja, maar lang niet dagelijks. Dat was echt voorbehouden aan feest, kerk en – jawel – bruiloften. Vis was populairder, maar vooral aan de kust. Zo vertelde mijn collega afgelopen vrijdag hoe zijn opa in Scheveningen standaard haring met wat zuur at. Voor boereninwoners in Drenthe? Nou, die moesten het eerder doen met roggebrood en veldbonen.
Misverstanden uit de geschiedenisboeken
Misschien denk je: “Boerenkool stamppot, typisch Nederlands!” Maar, tot voor kort was boerenkool vooral als veevoer bedoeld. Mensen aten eerder raapstelen of pastinaak. De geliefde stamppot, zoals we die kennen, is eigenlijk een vrij jong fenomeen.
En kaas – zo van het mes, met een plak komkommer erop – aten ze vroeger vaker als bijgerecht dan als hoofdrolspeler. Een bekende uit het Gooi zei laatst: in haar jeugd ging kaas vooral over schaven, niet over blokjes borrelen.
Kruiden en smaken: was het eigenlijk wel lekker?
Vaak hoor ik: “Toen maakten ze alles klaar met zout, punt.” Maar dat is maar deels waar. Koken was eerder een balanceeract: men gebruikte tuinkruiden, ui, prei, soms azijn of zelfs mosterd om gerechten smaak te geven. In Egmond heeft een lokale historicus ooit in een workshop laten proeven hoe ‘echte middeleeuwse uiensoep’ smaakte. Verrassend zacht én pittig tegelijk.
Het idee van een saaie, flauwe Hollandse keuken klopt gewoon niet helemaal. Hoewel – smaken verschillen, dat kan ik niet garanderen.
Wat we kunnen leren van onze eet-geschiedenis
- Diversiteit was normaal: minder vlees, meer bonen, granen, en seizoengroente
- Eten was ‘van dichtbij’ nog voor het hip werd
- Flexibel omgaan met recepten: eigen kruidenmix, wat op dat moment beschikbaar was
Dat laatste zie je trouwens vandaag ook wel weer wat terugkomen — recepten op TikTok met “wat je maar in huis hebt”.
Inspiratie: zo eet je (een beetje) als je voorouders
- Ga eens naar de markt en scoor seizoensgroente of peulvruchten die je normaal overslaat.
- Maak een simpele bonensoep met wat bouillon, laurier en ui – zo deden ze dat 300 jaar geleden ook.
- Kijk in lokale winkels naar ‘oude’ groenten als pastinaak of raapsteel. Mijn moeder zweert bij stamppot met schorseneren.
Ben ik de enige die ineens zin krijgt om iets nieuws te proberen? Of ben ik gewoon makkelijk te beïnvloeden door geschiedenis…
In het kort…
Dus: als iemand weer begint over hoe eetcultuur vroeger was, weet je nu wel beter. Onze voorouders aten verrassend gevarieerd, niet alles was grijs en zoutloos, en heel wat ‘Hollandse’ klassiekers zijn jonger dan je denkt.
Heb je zelf een oud familierecept of een gek eet-gewoonte van vroeger? Gooi het hieronder in de reacties – of vraag je ouders er eens naar. Misschien eet jij morgen iets waarvan je dacht dat het allang vergeten was. In ieder geval: eet smakelijk, en geniet van de lichte chaos die eten door de eeuwen heen altijd al was…
