Het religieuze evenement en de verrassende gebedsplechtigheid
Op zondag zal paus Leo XIV een gebedssessie bijwonen in de Armeense Apostolische Kathedraal in Istanbul. Deze gebeurtenis wordt beschouwd als een teken van steun voor christelijke eenheid en de minderheidsgroepen binnen Turkije. Tijdens de dienst zal aartsbisschop Sahak II Mashalian, de Armeense patriarch van Constantinopel, de mis leiden in de Surp Asdvadzadzin Patriarchale Kerk. Voorafgaand aan de pausgang vinden er plechtigheden plaats waar armenese gelovigen samenkomen om te bidden, wat de verbondenheid binnen de gemeenschap benadrukt.
De reis van de paus krijgt ook symbolische betekenis buiten de religieuze kringen. Het is een opvallende getuigenis van steun voor inspanningen die gericht zijn op het herstel van diplomatieke banden tussen Turkije en Armenië, die decennia lang onder spanning stonden door het verleden van massale moorden en wantrouwen. Historici schatten dat in 1915 ongeveer 1,5 miljoen Armeniërs omkwamen door massa’slachtoffers, deportaties en dwangarbeid door het Ottomaanse rijk. Veel experts beschouwen deze gebeurtenissen als genocide.
De controverse rond de Terminologie en de politieke context
Turkije ontkent dat er sprake was van genocide en beweert dat de sterftecijfers overdreven zijn en dat de slachtoffers betrokken waren bij burgersoorlogen en onrust. Het land heeft zich ingespannen om te voorkomen dat andere landen officieel de gebeurtenissen als genocide erkennen. Tijdens eerdere bezoeken van paus Franciscus in 2014 en daarna heeft hij de gebeurtenissen tijdens het Ottomaanse tijdperk aangeduid als “de eerste genocide van de twintigste eeuw”. Deze uitspraken veroorzaakten enige onvrede in Ankara.
Leo XIV heeft tot nu toe geprobeerd controverses te vermijden. Zijn bezoek wordt nauw gevolgd door internationale waarnemers, vooral omdat het kan bijdragen aan de normalisering van de betrekkingen tussen Turkije en Armenië. Richard Giragosian, directeur van het Regional Studies Center in Yerevan, benadrukt dat de paus niet alleen de relatie met de Armeense Kerk wil versterken, maar ook het proces van normalisatie tussen de twee landen probeert te stimuleren.
De paus arriveerde recent in Turkije om de 1.700e verjaardag van het Concilie van Nicea te vieren, waar de christelijke kerk haar geloofsbelijdenis vastlegde. Daarna zou hij verder reizen naar Libanon.
De relatie tussen Turkije, Armenië en de conflictgebieden
Het diplomatieke contact tussen Turkije en Armenië is sinds de jaren negentig onderbroken, omdat de grens gesloten bleef. In 2021 werden echter stappen ondernomen om te normaliseren, waaronder het aanwijzen van speciale gezanten. Hoewel er vorderingen worden gemaakt, speelt ook de voortdurende strijd tussen Armenië en Azerbeidzjan een rol. Turkije steunt Azerbeidzjan, vooral sinds het conflict over Nagorno-Karabach, dat bijna vier decennia heeft geduurd en leidde tot internationale spanning.
In juni bezocht Armeniërs premier Nikol Pashinyan Turkije voor gesprekken met president Erdogan. Pashinyan maakte duidelijk dat de erkenning van de genocide niet de prioriteit vormt van zijn regering, alhoewel Armenië het als een onomstotelijk feit beschouwt.
Volgens Giragosian wordt er afstand gehouden van officiële erkenning tijdens de pausbezoek, om de diplomatieke atmosfeer niet te verstoren. “Het vermijden van de terminologie is duidelijk een strategische keuze,” zei hij.
Vergelijkingen met eerdere pausbezoeken en de symbolische waarde
Verschillende pausen, waaronder Paul VI, Johannes Paulus II en Benedictus XVI, bezochten de Armeense Apostolische Kerk tijdens hun reizen naar Istanbul. Leo XIV’s bezoek wordt gezien als een van de tekenen van de diepe historische banden tussen de regio en de christelijke gemeenschappen die er bestaan, aldus Vatican-woordvoerder Matteo Bruni.
Het verblijf van de paus in Chicago tijdens zijn vroege jaren heeft hem mogelijk beïnvloed door de aanwezigheid van Armenische immigranten. Ondanks de erkenning van de genocide door Franciscus wordt van Leo verwacht dat hij zich tijdens zijn reis vooral zal richten op het benadrukken van de religieuze en historische banden, zonder expliciet de term ‘genocide’ te gebruiken.
Armen Arshakyan uit Yerevan benadrukt dat de reis geen grote verandering teweeg zal brengen in het Turkse beleid, maar wel een herdenking is die Armeniërs erkent. Een andere inwoner, Maria Petrosyan, merkte op dat de reis niet van groot wereldwijde invloed is, maar dat het wel de dialoog tussen verschillende kerken blijft stimuleren. De president van de Armeense Theologische Universiteit in Libanon, Archimandriet Barouyr Shernezian, verwelkomde de komst van de paus als een teken dat Turkije deel uitmaakt van het erfgoed van vele oude christelijke denominaties, waaronder de Armeense Kerk.
De voortzettende spanningen in de Kaukasus
Het bezoek aan de Armeense kathedraal in Istanbul vindt plaats in een tijd van toenemende spanningen in de Kaukasus. Sinds april 2024 zijn er conflicten ontstaan tussen Pashinyan en de Armeense autoriteiten, vooral nadat duizenden protesteerders ondersteund door geestelijken hadden geëist dat Pashinyan zou aftreden vanwege de pogingen tot normalisering met Azerbeidzjan.
Hierop volgden arrestaties van clerici, onder wie aartsbisschop Mikael Ajapahyan, die in juni werd veroordeeld tot twee jaar hechtenis. Daarnaast heeft de Vatican in samenspraak met Azerbeidzjan een samenwerkingsakkoord ondertekend om dialoog tussen religies te bevorderen. Sommige Armeniërs uitten kritiek vanwege de nauwe banden die de katholieke kerk onderhoudt met Azerbeidzjan, vooral na een conferentie in april die door Azerbeidzjan werd georganiseerd en waarmee de geschiedenis over de Armeense aanwezigheid in de regio werd herschreven.
De Vaticaanstad speelt ook een diplomatieke rol achter de schermen, onder meer in de poging om Armeniërs die opgesloten zitten in Azerbeidzjan vrij te laten. Volgens informatie worden er momenteel 23 Armeniërs vastgehouden in Baku, aldus Giragosian.
