Voor je het weet, zie je het weer: een Viking met een enorme, glimmende helm vol hoorns. Poster bij de kapper, mascotte bij een voetbalwedstrijd, of zelfs in dat sketchy eetcafé in Utrecht. Toch is het complete onzin — en dat weet eigenlijk bijna niemand. Wat is hier misgegaan? En hoe zijn we beland bij dit beeld? Ja, ik wil meteen eerlijk zijn: ik trapte er jaren geleden zelf ook in…
De mythe van de gehoornde helm
Vraag rond op een verjaardagsfeest en de kans is groot dat zelfs je opa overtuigd is: Vikingen droegen angstaanjagende helmen met hoorns. Het klinkt spectaculair, maar volgens historici — en dat zijn er veel in Scandinavië — is het pure fantasie. Archeologen hebben honderden Vikinggraven doorgespit, van Denemarken tot Noorwegen. In geen enkel graf, en ik overdrijf niet, is ooit een Vikinghelm met hoorns gevonden.
Waar komt dit beeld dan vandaan?
Hier wordt het pas echt boeiend. De ‘hoornhelm’ is pas in de 19e eeuw populair geworden, onder meer dankzij de opera’s van Richard Wagner. Kostuumontwerpers wilden drama — en laten we eerlijk zijn, een helm met hoorns ziet er gewoon spectaculair uit op een podium. Mijn buurman uit Zaandam zei laatst nog: “Ja, maar m’n dochter heeft zo’n helm op met Carnaval.” Niemand die twijfelt. Geen wonder, want tv, tekenen en zelfs de Efteling blijven het beeld voeden. Al die tijd waren het vooral kunstenaars en toneelmakers en geen archeologen die de trend in gang zetten.
Wat droegen Vikingen dan écht?
- Eenvoudige, vaak ijzeren helmen — meestal zonder zelfs maar een versiering
- Meestal géén helm, want dat was duur. Alleen de rijke krijgers hadden hoofddeksels
- Wel opvallende mantels, broeken met patronen en stevige leren laarzen (dat vond mijn collega onlangs nog in een museum in Leiden)
Ook al zijn sommige hoorns gevonden bij oude ceremonies, die stammen van honderden jaren vóór de Vikingen of werden gebruikt als drinkbeker — wie weet, misschien pasten ze gewoon niet op hun hoofd… Ik twijfel; stel dat er ooit eentje is geweest die wél met hoorns liep, dat horen we vast nog wel van dat ene YouTube-kanaal over rare archeologische vondsten.
Waarom houden we deze mythe in leven?
Ergens snap ik het wel. Het Vikingbeeld draait om kracht, avontuur en een beetje theater. Dan past zo’n indrukwekkende helm perfect. Aan de andere kant, het is vergelijkbaar met denken dat Nederlanders altijd op klompen lopen — mijn moeder zou hard lachen.
En let op: zelfs in moderne games als Assassin’s Creed Valhalla en in de nieuwste Netflix-series zijn de Vikingen meestal hoornloos. Alleen de feestartikelenwinkel op de hoek in Haarlem blijft ze verkopen voor Sinterklaasfeesten.
Wat kun je hiermee?
De volgende keer dat je iemand met een hoornhelm ziet, kun je het gerust even uitleggen (of niet, als je geen zin hebt in discussie). Geef je kinderen voor hun schoolproject liever een helm zonder hoorns. Je krijgt gegarandeerd reacties als: “Dat klopt niet, waar zijn de hoorns?” — zo had ik laatst bij de buurjongen.
In het kort: Vikingen met hoorns horen bij stripverhalen, niet bij de echte geschiedenis. Hoewel, misschien was er stiekem toch eentje met een zelfgemaakte feesthelm — je weet het nooit met die oude Scandinaviërs.
Tot slot
Volgende week is er weer Vikingfestival in het Archeon. Ben benieuwd hoeveel mensen er toch weer zo’n helm opzetten. We blijven eigenwijs. Wat denk jij: maakt het echte verschil of blijven hoornhelmen altijd in ons collectief geheugen zitten? Laat een reactie achter of stuur deze link door naar die vriend die het altijd beter weet — misschien leren we er allemaal wat nieuws van, of niet. In ieder geval: de volgende keer kijk je wel twee keer naar die ‘echte’ Viking.
