Misschien dacht je dat de pest iets is waar alleen geschiedenisboeken vol van staan — maar niets blijkt minder waar. Begin dit jaar las ik een rapport van het RIVM dat mijn wenkbrauwen echt deed fronsen: de builenpest, ja die uit de 14e eeuw, steekt de laatste tijd weer zijn kop op in Europa. In onze groepsapp stuurde iemand zelfs een kaartje rond met “nieuwe besmettingen” in het zuiden van Frankrijk. Is dit overdreven media-paniek, of moeten we serieus opletten?
Wat is die beruchte pest eigenlijk?
Even voor de mensen die biologie op de middelbare school nauwelijks gevolgd hebben: de builenpest (in vaktaal Yersinia pestis) is een bacteriële infectie die via vlooien van ratten op mensen wordt overgedragen. De Zwarte Dood nam in de middeleeuwen een derde van Europa mee naar het graf. Klinkt dramatisch — en dat was het ook.
Inmiddels zijn we honderden jaren verder en hebben we antibiotica, dus er is geen reden tot massapaniek — toch blijft het oppassen. “De pest verdwijnt nooit helemaal, hij zit vooral verstopt in dierenpopulaties,” vertelde een viroloog tijdens een lezing bij het AMC niet zo lang geleden. Gek idee hè, dat zoiets gewoon onder onze neus blijft rondhangen?
Waarom komt de pest nu weer terug?
Zeg nou zelf — wie heeft in Nederland ooit een rat met een rugzakje vol bacteriën gezien? Toch blijkt uit recente cijfers dat in Zuid-Frankrijk, Spanje en zelfs aan de rand van Zwitserland weer gevallen zijn ontdekt. De oorzaak? Klimaatverandering zorgt voor warmere winters en rare fluctuaties in populaties van wilde knaagdieren. Tel daar bij op dat sommige mensen in bergdorpjes wel heel relaxed omgaan met afval, en je hebt een perfecte storm.
Hoe herken je de symptomen?
Mijn oom uit Amsterdam werkt op de SEH en vertelde laatst dat je met vage koorts en gezwollen lymfeklieren toch echt even verder moet kijken — het kan dus builenpest zijn. Binnen 2 tot 6 dagen na besmetting voel je je flink beroerd: hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn. Typisch voor builenpest zijn die pijnlijke bulten bij je oksels of liezen; dat wil je echt niet meemaken, geloof me.
Wat doe je als je een verdacht geval tegenkomt?
- Vermijd direct contact met wilde knaagdieren (nee, ook niet schattige eekhoorns aaien in het park)
- Zie je een dode rat buiten? Even de gemeente inseinen — die weten wat ze moeten doen
- Krijg je na terugkomst uit risicogebied rare koorts en bulten? Direct huisarts bellen — uit voorzorg
Het lijkt overdreven, maar een bekende van mij in Marseille kwam ermee in aanraking toen z’n kat een dode rat naar binnen sleepte… Hij heeft wekenlang antibiotica geslikt. In Nederland zijn er op het moment geen gevallen, maar je weet nooit — uiterlijk in het voorjaar lopen de ratten weer vrolijk rond langs de grachten.
Kun je iets doen ter preventie?
Ja — verrassend veel zelfs. Zorg dat je afval goed is afgesloten, katten binnen houdt (vooral ’s nachts), en laat kinderen niet met wilde dieren spelen — mama zei het al toen ik klein was, maar ik luisterde nooit echt. En als je naar Zuid-Europa gaat kamperen, check dan je omgeving even op rare beestjes. Een vriendin van mij nam altijd een kleine travel-spray met insecticide mee op pad — misschien overdreven, maar ze werd nooit ziek. Misschien was het toeval, misschien niet…
Wat betekent dit voor Nederland?
Voorlopig blijft de pest vooral een zuidelijk probleem, maar als we iets geleerd hebben van pandemieën — zie COVID, vogelgriep, het circus rond teken in de Veluwe — dan is het dat je nooit te vroeg moet roepen dat “het wel losloopt”. Wie weet is het over een paar maanden weer uit het nieuws verdwenen… maar goed, extra opletten kan geen kwaad. En hou je huis schoon, dat sowieso.
En tot slot…
Zelf let ik tegenwoordig net iets beter op in parken en neem m’n afval altijd mee — gewoon voor de zekerheid. En u? Heeft u bizarre verhalen rondom ziektes en gekke dieren? Laat het hieronder weten. Misschien zijn we toch niet zo nuchter als we altijd dachten… Nou ja, in ieder geval tot het weer écht kouder wordt.
