Uitspraak van de hoogste Europese rechter
In een zeldzame uitspraak heeft het Europese Hof van Justitie, gevestigd in Luxemburg, zich uitgesproken in het voordeel van een Syrische vluchteling, Alaa Hamoudi, in een belangrijke zaak die handelt over het verkrijgen van schadevergoeding van de Europese grens- en kustwachtorganisatie, Frontex. Deze beslissing opent de deur voor andere slachtoffers om soortgelijke claims in te dienen.
De rechtbank besloot dat de zaak van Hamoudi opnieuw onderzocht moet worden door het Gerecht van de Europese Unie, omdat het niet correct zou hebben gekeken naar zijn vermeende uitzetting in 2020 samen met 21 andere migranten vanuit Griekenland naar Turkije.
Volgens rechter Ben Smulders was het bewijs dat Hamoudi had aangeleverd “voldoende gedetailleerd, specifiek en consistent.” Dit oordeel werd donderdag in een videoboodschap bekendgemaakt.
Hoewel de zaak nu ter herbeoordeling weer naar het Algemene Gerecht teruggaat, waardeerden de advocaten van Hamoudi de uitspraak als “historisch”.
Reacties en implicaties
Francesco Gatta, die samen met Iftach Cohen Hamoudi’s juridische team leidt, gaf aan dat Hamoudi’s “moed en durf” mogelijk tienduizenden andere migranten kunnen helpen, die door Griekenland naar Turkije werden teruggestuwd.
Cohen hoopte dat deze uitspraak een einde zal maken aan de feitelijke onbestraffelijkheid van Frontex. Hij zei: “Hopelijk zal dit een einde maken aan de juridische onschendbaarheid van Frontex.”
Hamoudi verklaarde in een verklaring dat de uitspraak niet alleen een persoonlijke overwinning was, maar ook een belangrijke stap richting rechtvaardigheid voor mannen, vrouwen en kinderen die vergelijkbare ervaringen hadden en zich niet konden verweren.
De rol van Frontex
Hoewel Frontex niet wordt beschuldigd van het fysiek uitvoeren van collectieve uitzettingen, benadrukken advocaten, experts en migranten dat de rol van de EU-grensorganisatie essentieel is. In een schriftelijke reactie aan AP stelde Frontex dat de uitspraken, waaronder een aparte zaak uit 2016 over de vermeende onwettige deportatie van een Syrisch gezin, niet bepalen wie er schuldig is.
Frontex voegde eraan toe dat de uitspraken wel duidelijk maken dat rechtbanken zeer nauwkeurig zullen kijken waar Frontex bij betrokken is en dat fundamentele rechten serieus genomen moeten worden.
De casus van Hamoudi
Volgens de getuigenis van Hamoudi arriveerde hij op 28 april 2020 samen met 21 anderen, waaronder kinderen, op het Griekse eiland Samos. Kort daarna kwamen de politie en namen hun telefoons in beslag, waarna ze op een vlot werden geduwd en gelubd. Vervolgens werden ze in Turkse wateren getrokken en 17 uur lang ter plekke achtergelaten tot hulp werd toegeschoten door de Turkse kustwacht. Hamoudi beweert dat een Frontex-vliegtuig twee keer overvlogen tijdens het incident.
Hamoudi vertelde in een interview vóór de uitspraak dat hij tussen leven en dood was geweest: “Dit is de reden dat ik Frontex heb aangeklaagd.”
Turkse autoriteiten hielden Hamoudi 10 dagen vast en namen zijn paspoort in. Omdat hij vreesde dat hij terug zou worden gestuurd naar Syrië, waar hij op ongeveer twaalfjarige leeftijd weg was gegaan vanwege de burgeroorlog, probeerde hij opnieuw de grens over te steken in Griekenland en kwam uiteindelijk in Duitsland bij zijn familie terecht.
Bewijsmateriaal dat door zijn advocaten werd gedeeld, omvat onder andere video’s waarop te zien is dat hij en andere migranten op Grieks grondgebied worden weergegeven, voordat ze terug naar de Egeïsche Zee werden gesleept. Een Duits weekblad, Der Spiegel, stelde bewijs vast van de vermeende aanwezigheid van Frontex tijdens die tijd. Daarnaast bracht een rapport van de EU-anti-fraude organisatie bewijs aan het licht dat Frontex betrokken was bij het verdoezelen van terugstuurpraktijken in Griekenland.
Hamoudi beschreef de behandeling door de autoriteiten als “onmenselijk”.
Een nieuwe jurisprudentie
De rechtbank erkende de machtsongelijkheid tussen migranten en Frontex, wat een nieuw precedent schept over de hoeveelheid bewijs die asielzoekers zoals Hamoudi moeten aanleveren om hun claims te laten gelden.
Rechter Smulders stelde dat “deze slachtoffers in een situatie verkeren waarin het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk, is om dergelijk bewijs te verzamelen,” wat feitelijk immuniteit voor Frontex kan betekenen en de effectieve bescherming van hun grondwettelijke rechten ondermijnt.
Gedwongen uitzettingen, ook wel pushbacks genoemd, zijn inmiddels breed genormaliseerd in Europa, mede door het hoge anti-migranten sentiment en toenemende bedreigingen voor het recht op asiel.
Hamoudi merkte op dat, hoewel de uitspraak historisch is, veel anderen nog steeds dagelijks op de grens worden beroofd van hun rechten.
Beschuldigingen en controverse rondom Frontex
Researcher Niamh Keady-Tabbal, betrokken bij gerechtelijke procedures tegen Griekenland en niet bij de Hamoudi-zaak betrokken, zei dat de uitspraak mogelijk “de structuur van Frontex ter discussie stelt, waardoor het aan accountability wordt ontkomt.”
Volgens haar is Frontex instrumental in het identificeren van schepen, het doorgeven van verantwoordelijkheden aan Griekenland, en het verdoezelen van pushbacks.
Tijdens collectieve uitzettingen worden migranten vaak gefouilleerd, zonder expliciete reden vastgezet, mishandeld en ’s nachts in afzondering gezet, soms zonder getuigen. Keady-Tabbal stelt dat dit beleid opzettelijk bewijs probeert te vernietigen of te verbergen.
Hoewel Frontex procedureel werd gewaarschuwd om haar activiteiten te beperken of te stoppen als mensenrechtenschendingen plaatsvinden, blijft de organisatie haar operaties in Griekenland voortzetten. In een schriftelijke verklaring stelde Frontex dat haar betrokkenheid voortgezet wordt vanwege de noodzaak van toezicht en druk op verandering.
Volgens experts laat Frontex vaker scènes van overtredingen in scène zetten of achterwege, om aansprakelijkheid te vermijden.
De organisatie beloofde donderdag om haar werkwijze te verbeteren en meer transparant te worden, met als doel elke persoon te behandelen met waardigheid en eerlijkheid.
