Het compromistegoed voor Oekraïne
Na bijna vier jaar volledige oorlog tussen Rusland en Oekraïne hebben Europese leiders zich geëngageerd om de economische en militaire behoeften van Oekraïne gedurende de komende twee jaar te financieren. Dit vastleggen gebeurt op de achtergrond van een dringend verzoek van Oekraïne, dat de benodigde fondsen begin 2026 wil ontvangen.
In de komende topbijeenkomst, gepland voor volgende week, zullen de 27 leden van de Europese Unie bepalen of ze gebruik zullen maken van tientallen miljarden dollars aan bevroren Russische tegoeden die in Europa in beheer zijn. Volgens het Internationaal Monetair Fonds wordt de benodigde som geschat op 135 miljard euro, oftewel 157 miljard dollar.
Mogelijke risico’s en historische eerste keer
Het gebruik van deze Russische activa zou een ongekend initiatief zijn. Tot nu toe is er geen precedent voor het inzetten van bevroren buitenlandse tegoeden op deze schaal. Toch brengt de voorbereiding risico’s met zich mee. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft gewaarschuwd dat het zomaar kunnen grijpen naar andere landen’ geld het vertrouwen in de euro onder druk kan zetten.
Bovendien uiten sommige lidstaten zorgen dat een dergelijke actie Rusland zou kunnen provoceren in de vorm van vergeldingsmaatregelen, zoals agressieve juridische processen of meer gerichte sabotage. Recent waren er incidenten met drone-aanvallen nabij luchthavens en militaire basissen die mogelijk aan het Kremlin worden toegeschreven, hoewel de daders tot nu toe niet publiekelijk zijn geïdentificeerd.
Politieke standpunten en belanghebbenden
België, dat het grootste deel van de Russische activa beheert via Euroclear, is de voornaamste tegenstander van het plan. Het land vreest dat Rusland via gerechtelijke procedures of andere methoden een reactie zal ondernemen. De Belgische premier Bart De Wever heeft benadrukt dat leiders niet van Brussel weg mogen gaan voordat een besluit is genomen tijdens de top op 18 december.
Opties voor de inzet van de Russische tegoeden
De Europese leiders hebben twee mogelijke strategieën op tafel. De eerste is het opzetten van een ‘herstel-lening’ waarbij de Russische activa worden gebruikt totdat Moskou akkoord gaat met het betalen van herstelvergoeding voor de schade aan Oekraïne. Aangezien Vladimir Poetin hier waarschijnlijk nooit mee zal instemmen, wordt deze optie door velen als onrealistisch beschouwd.
De tweede optie houdt in dat de EU het geld op financiële markten leent, vergelijkbaar met de grote leningen die na de pandemie werden ingezet om Europese economieën te stimuleren. Veel grote lidstaten kampen momenteel met schulden en beperkte financiële ruimte, terwijl de oorlog in Oekraïne een existentiële bedreiging vormt voor de hele Unie.
De omvang en het belang van de bevroren activa
De Europese Commissie schat dat in Europa momenteel ongeveer 210 miljard euro aan bevroren tegoeden aanwezig is, waarvan het grootste deel — ongeveer 193 miljard euro — zich bevindt bij Euroclear in Brussel. Dit geld levert al rente op, circa 3,9 miljard euro dit jaar, en wordt deels gebruikt voor lopende leningen voor Oekraïne.
Het gebruik van deze activa zou politiek haalbaar kunnen zijn, omdat slechts een ‘gekwalificeerde meerderheid’ van ongeveer twee derde van de lidstaten nodig zou zijn voor goedkeuring, in tegenstelling tot volledige unanimiteit bij lenen op de markt.
Een opvallende ontwikkeling is dat Hongarije tot nu toe het EU-ondersteuningsbeleid blokkeert, terwijl ook Slovakije en een nieuwe, nationalistische regering in Tsjechië mogelijk verdere obstakels vormen.
Details van de voorgestelde herstel-lening
Op 4 december presenteerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, haar plan. Zij stelde dat de EU volgens haar ongeveer twee derde van de financiering voor Oekraïne in 2026 en 2027 zou dekken, wat neerkomt op 90 miljard euro. Internationale partners zouden het resterende deel aanvullen.
Door de sancties op Russische tegoeden zijn de tegoeden bij Euroclear niet opgebruikt, maar hebben ze interesse opgeleverd — circa 3,9 miljard euro — dat al wordt gebruikt voor een leningprogramma van de G7 voor Oekraïne. Onder de nieuwe opzet wordt een deel van dat geld in een Europese schuldinstrument gestort. Oekraïne zou de EU de lening terugbetalen zodra de sancties worden opgeheven en Rusland akkoord gaat met herstelbetalingen.
De reactie van België en juridische risico’s
Voor België, dat grote bezorgdheid uit over de plannen, bevat de voorgestelde regeling waarborgen om de risico’s te delen. Andere EU-lidstaten zouden de lening garant kunnen staan, bijvoorbeeld Duitsland heeft reeds aangegeven dat te willen doen.
Toch blijft België kritisch. Minister van Buitenlandse Zaken Maxime Prévot heeft benadrukt dat er aanzienlijke economische, financiële en juridische risico’s verbonden zijn aan het plan. Hij wijst erop dat België, dat Oekraïne financieel en militair ondersteunt, zich zorgen maakt dat haar belangen niet voldoende worden gehoord.
Valerie Urbain, CEO van Euroclear, heeft aangeven dat gerechtelijke procedures mogelijk niet kunnen worden uitgesloten, mocht de EU haar dwingt tot de overname van Russische activa.
