De begindagen: een onfortuinlijke ontmoeting
In 2018 vroeg de Duitse kunstenaar Michael Triegel een dakloze man in Rome om model te staan voor een tekening. Hij had het idee dat deze man een ideale representatie zou kunnen zijn voor Sint Petrus, mocht hij ooit de opdracht krijgen om de eerste paus te schilderen. Jaren later, na zeven jaren, werd het portret van deze man tentoongesteld in het Vaticaan, vlakbij zijn graf, in een samenkomst die op onwaarschijnlijke wijze tot stand kwam.
De geschiedenis van de kunstenaar en het project
Het verhaal begint in Duitsland, waar Triegel in 2019 een opdracht kreeg van de protestantse kathedraal in Naumburg. Hij moest een nieuw middenpaneel creëren voor het altaar van de kerk, ontworpen door de renaissancemeester Lucas Cranach de Oudere. Het bestaande paneel was in 1541 tijdens de Reformatie verloren gegaan, een periode van grote onrust die Europa in haar greep had. De twee zijpanelen van Cranach overleefden de tumult. Als katholieke bekeerling zag Triegel in deze opdracht een kans voor wat hij beschreef als een ‘samenwerking met Cranach,’ met als doel een symbolisch genezingsproces voor de oude wonden van de Reformatie.
Een figuur in een schilderij
Zijn project omvatte het uitwerken van een schilderij dat gebaseerd was op de ontmoeting met de dakloze man. Het portret toont hem als Sint Petrus, omringd door andere heiligen, waaronder Maria, het jongetje Jezus, en de hervormer Dietrich Bonhoeffer. Triegel wilde dat de figuren niet archetypisch idealistisch waren, maar dat ze echte mensen zouden lijken die voor de kijker herkenbaar zouden zijn. De man, met een gekamd baardje en een rood baseballpetje, houdt een kleine sleutel vast, een verwijzing naar de Bijbelse sleutels van de hemel die vaak aan Petrus worden toegeschreven.
De tragiek van de man in Rome
De man, Burkhard Scheffler, ondervond de moeilijke omstandigheden van de COVID-19-pandemie en de strenge lockdowns in Italië. In mei 2020 werd hij gearresteerd wegens het bedreigen van iemand met een mes toen hij om geld vroeg. Hij kreeg een gevangenisstraf van drie jaar en werd in 2022 vrijgelaten. In de gevangenis raakte hij verzwakt, en op de avond van 25 november 2022 stierf hij aan de kou.
De aandacht van de paus
Zijn overlijden bleef niet onopgemerkt. Paus Franciscus, die zich inzet voor de zorg voor daklozen rondom het Vaticaan, liet weten dat Scheffler was verzorgd door het liefdadigheidsorgaan van het Vaticaan. Desondanks was het koud en regende die avond, wat de toestand van Scheffler verder verslechterde. De paus bevestigde in een toespraak dat hij aan Scheffler had gedacht en dat hij in zijn gebeden bleef voor degenen die zonder onderdak leven. Tijdens zijn wekelijkse zondagsgebed herinnerde de paus aan Scheffler en noemde hem ‘een soort straatmens die onder de colonnade van het Sint-Pietersplein was gestorven.’
Het graf en de controverses
De paus vroeg dat Scheffler op het Teutonic-kerkhof naast de basiliek van Sint-Pieter werd begraven. Zijn eenvoudige grafje ligt in het kleine pelgrimsdeel, nabij het graf van de echte Sint-Pieter. Ondertussen werkte Triegel in Duitsland drie jaar aan het altaar voor de Naumburgse kathedraal, totdat controverse ontstond over de zichtbaarheid en de plaatsing ervan op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Uiteindelijk bleef het oordeel dat het altaar behouden bleef, maarwel op een andere locatie in de kathedraal moest komen.
De ontdekking en de betekenis van het kunstwerk
In de Teutonic Kapel, waar het altaar werd geëxposeerd, herenigde een Vaticaanse kunstexpert het portret van Sint Petrus met de man die daar ooit had gezeten. De rector van het Teutonic College, monseigneur Peter Klasvogt, herkende het schilderij onmiddellijk als Scheffler. Het moment van herkenning was onvergelijkbaar en onvergetelijk. Het altaar staat nu op een lening van twee jaar in de kapel dicht bij Schefflers graf en, dichterbij dan ooit tevoren, nabij het graf van de heilige keuze van de kerk.
Een onverwacht samenkomen van kunst en leven
Toen Triegel hoorde dat zijn altaar misschien naast Schefflers graf zou komen te staan, dacht hij dat het bijna een toeval was dat alles op deze manier samenkwam. Klasvogt voegde eraan toe dat de komst van het schilderij ‘een andere uitkomst geeft en een andere weg opent’ en dat dit zo’n prachtige gebeurtenis is om te kunnen vieren. Het is een manier om de man te eren door zijn graf en kunst, en te bidden voor hem.
Het belang van het toeval en de kunst
Voor Triegel betekent de samenkomst van het schilderij en Schefflers graf dat de gehele Naumburg-project voor hem de moeite waard was. Hij concludeert dat als dit hele geschil nodig was om de man weer onder de aandacht te brengen en zijn naam te geven, het de moeite waard was. Zo werd een verhaal groot en klein, verweven door kunst, geloof en menselijke tragedie, dat uiteindelijk de aandacht van paus Franciscus kreeg en een blijvend moment van herinnering creëerde.
