Heb je ooit achter je oor gekrabd na een opmerking van een Slowaakse vriend? Tijdens een uitwisseling in Bratislava viel het mij op: niemand wenste elkaar ‘succes’ voor tentamens. Hele faculteiten vol studenten – stilte voor de storm, maar geen “veel geluk!”. Het klinkt bijna bijgeloofachtig, maar de reden is verrassend logisch en stiekem… best slim.
De onverwachte kracht van woorden: ‘Geluk’ is een risicofactor
In Nederland is het bijna ondenkbaar. Voor elk tentamen, sollicitatie of rijexamen wensen we elkaar een handvol geluk, succes, of zelfs gewoon een simpel “zet ‘m op”. Maar vraag aan een Slowaak – of het nu in een bar in Utrecht is of tijdens een Erasmus in Bratislava – en je krijgt hoogstens een knikje. “Geluk wensen voor een toets? Dat doe je toch niet.”
Mijn collega vertelde onlangs tijdens de lunchpauze: “Mijn moeder zou het écht niet waarderen als je haar ‘veel geluk’ zou wensen.”
Bijgeloof met diepe wortels: Waarom juist ‘geen geluk’?
De gedachtegang zit zo: in Slowakije (en trouwens ook in Tsjechië) leeft het idee dat je het geluk als het ware ‘wegwens’ als je het benoemt. Dus als je iemand ‘veel geluk’ wenst, jaag je dat geluk misschien juist weg – nooit zo bedoeld, maar toch… hierdoor bestaat de traditie rond examens: je zegt liever nič (“niks”), of zelfs iets onsmakelijkers zoals “gebroken been!” (“zlom si nohu”) – een beetje vergelijkbaar met het Engelse “break a leg” in het theater.
- Niet elke Sloaak is zo strikt: jongeren nemen het wat losser, maar op universiteiten leeft het bijgeloof nog steeds verrassend sterk.
- Alternatieven: Je hoort vaker iets als “hou vol”, “doe je best”, of gewoon helemaal niks.
- Het taboe is hardnekkig: collega’s uit Bratislava waren úiterst verbaasd toen ik ze “succes gewenst” appte – alsof ik een groot risico nam met hun eindcijfer.
Waar komt het vandaan? Kijken we even terug
Volgens folklore-onderzoekers gaat het terug naar het magische denken uit de Middeleeuwen: woorden beïnvloeden de werkelijkheid. In een land waar familieverhalen nog steeds rond de tafel dwalen – heel eerlijk, oma’s in Košice zijn berucht hierom – geef je geen compliment aan het geluk.
Op de middelbare school in Prešov krijgt zelfs de moderne jeugd nog ingefluisterd: rustig zwijgen is veiliger dan geluk vragen. Alhoewel, misschien is dat ook gewoon omdat niemand zin heeft in gedoe op een ochtende van het eindexamen…
Hoe moet je het dan aanpakken? Praktische tips voor Nederlanders
We sturen snel een appje (“zet ‘m op!”), sturen bloemen met kaartjes, maar in Slowakije wordt het gewaardeerd als je juist níet over geluk begint. Wat dan wel? Hier mijn persoonlijke top-3, geleerd via – tja – gênante momenten en WhatsApp-faux-pas:
- Zeg gewoon “sterkte” of “hou vol” (“drž sa!”)
- Of: “laat wat weten na afloop” – support zonder bijgeloof te schenden
- Soms écht niks zeggen – hoe gek het ook voelt
Geloof me, de eerste keer voelt het gek – net als stilte voor een voetbalwedstrijd zonder volkslied. Maar na een tijdje snap je de logica, en wordt het bijna een leuke inside joke onder expats. In ons studentenhuis in Amsterdam is de regel nu: nooit wensen, gewoon koffie brengen na afloop…
Kortom, wat kunnen we hiervan leren?
Eigenlijk laat deze Slowaakse gewoonte zien dat culturele verschillen vaak dieper zitten dan je denkt. Wat bij ons beleefdheid is, kan elders als onhandig of zelfs riskant worden gezien. Misschien is het tijd om onze standaard “succes!” te heroverwegen – of op z’n minst om open te staan voor gekke tradities, want wie weet… misschien werkt het wel echt.
In ieder geval: volgende keer dat je een Slowaakse vriend tegenkomt vóór een examen — vraag niks, glimlach gewoon, en denk even terug aan dit verhaal. Want toeval of niet: niemand wil de schuld krijgen als het misgaat, toch?
Heb je zelf nog brokken gemaakt met buitenlandse gewoontes? Deel het gerust in de comments — wie weet leer ik er ook nog wat van.
Nou, zoiets dus.
