Een ontmoeting tussen Minsk en Washington
Op vrijdag ontving de autoritaire president Alexander Lukashenko een speciale Amerikaanse gezant voor gesprekken in de hoofdstad Minsk, wat wordt gezien als een recente stap in zijn inspanningen om de banden met het Westen te verbeteren. Volgens het staatsnieuwsagentschap Belta en de persdienst van het presidentiële kantoor had Lukashenko een ontmoeting met de Amerikaanse gezant voor Belarus, John Coale. De persdienst gaf aan dat de gesprekken ook op zaterdag voortgezet zouden worden.
Historisch kader van de betrekkingen
De vorige keer dat Amerikaanse functionarissen met Lukashenko spraken, werden meer dan 50 politieke gevangenen vrijgelaten en naar Litouwen gebracht. Sinds juli 2024 heeft Belarus in totaal meer dan 430 gevangenen vrijgelaten, een maatregel die breed werd geïnterpreteerd als een poging tot toenadering tot het Westen. Belarus blijft een nauwe bondgenoot van Rusland en wordt al jaren geconfronteerd met isolatie en sancties vanuit het Westen.
De regering van Lukashenko, die meer dan drie decennia de leiding heeft over het land van 9,5 miljoen inwoners, is herhaaldelijk onderwerp geweest van sancties. Dit vanwege zowel de repressie van mensenrechten als de toelating van Moskou om haar grondgebied te gebruiken in de uitgebreide invasie van Oekraïne in 2022.
De politieke context en recente ontwikkelingen
De machtspositie van Lukashenko werd uitgedaagd na de presidentsverkiezingen van 2020, waarbij hij aan de macht bleef, maar waarna tienduizenden mensen de straat op gingen om te protesteren tegen de veelal als gefraudeerd beschouwde verkiezingsuitslag. Dit waren de grootste demonstraties in de geschiedenis van Belarus sinds de onafhankelijkheid na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Na deze massale protesten werden talloze mensen gearresteerd en vielen er meldingen van policegeweld. Oppositiefiguren vluchtten het land of werden gevangengezet.
Vijf jaar na de protestgolf won Lukashenko een zevende ambtstermijn, in een verkiezing die de oppositie beschouwde als een farce. Inmiddels is Belarus begonnen enkele politieke gevangenen vrij te laten in een poging om de gunst van het Westen te winnen. Sinds de terugkeer van Donald Trump als president in de VS, heeft Lukashenko tientallen gevangenen vrijgelaten, waaronder dissident Siarhei Tsikhanouski, de echtgenoot van de in ballingschap vertoevende oppositieleidster Sviatlana Tsikhanouskaya.
Amerikaanse contacten en verdere ontwikkelingen
De vrijlating van Tsikhanouski volgde op een bezoek van de Amerikaanse gezant Keith Kellogg aan Belarus. In augustus sprak Trump telefonisch met Lukashenko en suggereerde een face-to-face ontmoeting, een voorstel dat door velen werd beschouwd als een grote overwinning voor de Belarusese leider, die ook wel “Europa’s laatste dictator” wordt genoemd.
Een maand later werden meer dan 50 gevangenen vrijgelaten, terwijl de Amerikaanse sancties tegen het nationaal vervoersbedrijf Belavia werden opgeheven, waardoor de luchtvaartmaatschappij haar vliegtuigen kon repareren en onderdelen kon aanschaffen, inclusief Boeing-vliegtuigen. Hoewel de gevangenen naar Litouwen werden gebracht, weigerde een prominente oppositieactivist, Mikola Statkevich, Belarus te verlaten en bleef hij enige tijd in de grenszone voordat hij werd opgepakt en teruggebracht naar de gevangenis. Opmerkelijk is dat, ondanks deze vrijlatingen, de autoriteiten in Belarus blijven ingrijpen in de kudde van politieke oppositie, met regelmatige arrestaties op basis van vermeende politieke motieven, aldus mensenrechtenorganisaties zoals Viasna, waarin onder andere Nobelprijswinnares Ales Bialiatski zit, die nog steeds vastzit.
