Het klinkt haast als sciencefiction: je tuurt naar de sterren en ineens heeft iemand het over goud in een zwart gat. Niet letterlijk, natuurlijk — maar toch weer wel. Wist je dat Nederlandse wetenschappers onlangs iets bijzonder fascinerends ontdekten rondom zwarte gaten? Iets dat de manier waarop we naar het heelal kijken misschien wel voorgoed verandert. Of ik daar elke nacht wakker van lig? Niet echt. Maar sinds die ontdekking kijk ik toch anders omhoog als ik ’s avonds nog even met de hond wandel.
Waarom zijn zwarte gaten eigenlijk zo bijzonder?
Om heel eerlijk te zijn, zijn zwarte gaten voor mij lang vooral een abstract concept geweest. Van die mysterieuze plekken waar, volgens m’n leraar op de middelbare school, alles in verdwijnt. Alsof er ergens in het universum een enorme stofzuiger rondzweeft. Maar zwarte gaten doen meer dan alleen alles opslokken. Volgens recent onderzoek zijn ze óók een soort kosmische goudsmeden — klinkt gek, maar even doorlezen.
Zo ontstaat goud: niet uit aardkorst, maar uit sterrenstof (en botsingen)
Misschien heeft u het op school geleerd: goud wordt diep in de aarde gewonnen of zit in oude mijnen. Nou, dat klopt, maar het hele verhaal begint veel verder weg. Goud is namelijk niet op aarde ‘ontstaan’. Het komt uit het heelal — tenminste, dat zeggen onderzoekers van de Universiteit Leiden. Blijkbaar ontstaan zware metalen zoals goud en platina niet zomaar in een laboratorium, maar door botsingen van neutronensterren, of zelfs samensmeltende zwarte gaten. Op vrijdagavond hadden we het hier nog lachend over in de buurtsuper: de oorsprong van je trouwring is dus letterlijk ‘out of this world’.
Wat hebben zwarte gaten met goud te maken? Verrassend veel
Nieuw onderzoek (vorige maand nog in Nature besproken) laat zien dat als twee zwarte gaten botsen, er omstandigheden ontstaan waarin zware elementen, zoals goud, zich kunnen gaan vormen. hoe dat precies werkt, weet alleen het universum zelf — en een handvol natuurkundigen met te veel vrije tijd. Maar het basisidee: de enorme energie die vrijkomt bij zo’n botsing zorgt voor extreme druk en temperatuur. Dat leidt tot reacties waarbij zeldzame elementen ontstaan. Of dit daadwerkelijk tot de kilo’s goudplakken leidt waar sommige YouTube-kanalen over fantaseren? Dat betwijfel ik — maar het idee dat ‘ons’ goud dus een kosmische oorsprong heeft, vind ik te mooi om niet te delen.
Kun je nu zelf goud verzamelen van een zwart gat? Nou, niet direct…
Laat ik meteen wat enthousiasme temperen: niemand zal morgen een emmertje met sterrenstof vol goud uit een zwart gat scheppen. De materialen belanden, na ontelbare jaren, via kometen en asteroïden uiteindelijk op planeten — zoals de onze. Ons ‘Nederlandse’ goud komt dus waarschijnlijk deels uit zo’n oude kosmische botsing. M’n buurman, die soms in oude sloten naar munten zoekt, moest daarom lachen: “Dus ik zoek gewoon naar heel, héél oude sterrenpoep?” Nou ja, een beetje ongenuanceerd, maar ergens klopt het wel.
Waarom maakt deze ontdekking eigenlijk uit?
- Omdat elke keer als je een gouden sieraad ziet, je weet: dat spul is ouder dan de aarde zelf.
- Omdat zelfs het meest banale object (zoals de vulling in je kies — ja, die is ook vaak van goud) een verleden heeft dat je je amper kunt voorstellen.
- En omdat het idee dat er in het heelal letterlijk waardevolle stukken rondzweven, iets grappig nederigs toevoegt aan onze plek hier.
Wat kun je ermee? Een nuchtere kijk
Heeft u direct iets aan deze wetenschap? Misschien niet. Maar wie weet begin je anders te kijken naar alledaagse spullen. Goud is niet alleen een belegging of een mooi sieraad — het is een stukje sterrenstof, gevormd door catastrofes die we ons nauwelijks kunnen voorstellen. Maar goed, misschien denk jij er weer heel anders over, want ik kan me voorstellen dat niet iedereen hier net zo lang op kan teren als een nerd met een telescoop.
Kortom: de volgende keer dat je jezelf betrapt op het achteloos wegkijken bij wetenschapsnieuws, wees even eerlijk — misschien zit er wel meer goud (of een ander heelal-schat) achter dan je denkt. Of misschien prikkelt het je net zo als mij om dieper te graven. In ieder geval, deel gerust je gedachten hieronder. Zeker weten dat mijn collega’s in het planetarium het ook interessant vinden — hoewel ik misschien iets te vaak over ruimte begin…
