Vraag je mensen naar oude steden, krijg je meteen de standaardplaatjes: piramides, tempels — Egypte of Mexico, iedereen kent ze wel. Maar wat als je je hele beeld over ‘verloren beschavingen’ even mag parkeren? Op een regenachtige dag vorige maand stuitte ik, scrollend door een wiki rabbit hole, op iets wat bijna niemand in m’n vriendenkring ooit gehoord had: een uitgestrekte stad zónder monumentale bouwwerken, midden in Latijns-Amerika. Geen fancy stenen torens. Geen rituele offerpleinen. En toch, zeggen archeologen, is dit misschien de grootste gamechanger van de afgelopen jaren… of misschien vergis ik me, maar het intrigeerde me direct.
Wat maakt deze stad zo uniek?
We hebben het over Aguada Fénix, ontdekt ergens bij de grens van Mexico en Guatemala. Soms denk ik — het had net zo goed bij Almere kunnen liggen, want bijna niemand had ’t door. Deze stad was enorm, zelfs groter dan de meeste Maya-locaties. En toch: geen reusachtige piramides. Bijna alles is gemaakt van klei en aarde, razendsnel in elkaar gezet, zonder monumentale stenen sculpturen. Wat je vindt zijn platformen en langgerekte pleinen, meer gericht op samenleven dan op heersen of showen.
Het omverwerpt een hoop oude aannames. In de geschiedenisboekjes betekent ‘beschaafd’ zijn: stenen monumenten achterlaten. Misschien dus toch niet… Volgens m’n oude geschiedenisleraar moest een stad altijd pronken met iets — vermoeden we nu dat samenwerken belangrijker was dan macht tonen?
Geen koningen, geen ego’s (nou ja… misschien een beetje)
Wat me opviel: tot nu toe dachten onderzoekers dat alleen sterke hiërarchieën steden als deze konden bouwen. Je kent het wel, een of andere heerser die z’n volk opzweept, iets grandioos wil achterlaten voor altijd. Hier lijkt het anders. In Aguada Fénix vonden ze geen sporen van grote graftombes of exorbitante paleizen. Alles wijst eerder op collectieve arbeid — in de chat van m’n alumni-appgroep werd zelfs de grap gemaakt: “Dit zal wel het eerste voorbeeld van coöperatief woonproject zijn!”
Waarom horen we er zo weinig over?
Goede vraag — misschien door het gebrek aan Instagram-waardige plaatjes? Of omdat je zonder dramatische beelden lastig een Netflix-serie maakt. Maar eerlijk: misschien is het ook omdat het verhaal minder comfortabel voelt. Het dwingt ons anders te kijken naar wat ‘vooruitgang’ en ‘macht’ zijn. Als een stad groots kan zijn zonder machtsspelletjes of religieuze show, wat zegt dat dan over de mens? Ik merk bij mezelf dat ik zoiets stiekem hoopvol vind, hoewel ik best wil geloven dat er ergens tóch een geheime kelder met gouden beeldjes ligt — je weet maar nooit…
Kunnen we er wat van leren vandaag?
- Samenwerken loont. Zelfs zonder spectaculaire leiders is grootse impact mogelijk. Wie weet — misschien leerden mensen hier zelfs juist omdat er géén koning was.
- Niet alles wat telt, blinkt. Misschien zouden we vaker stil kunnen staan bij zaken zonder spectaculaire buitenkant — of het nou de vergeten stadsparkjes zijn in Rotterdam of die familieboerderij waar al generaties lang wordt samen gegeten.
- Blijf nieuwsgierig. Toegegeven: het is makkelijk afgeleid raken door bling-bling, maar soms zijn de grootste inzichten te vinden in plekken waar niemand écht zoekt.
Praktische tips — hoe zelf verdwalen in verborgen geschiedenis?
- Gebruik Lidar-beeldmateriaal — sommige universiteiten bieden gratis toegang, en je mist écht wat als je het nooit probeert.
- Vraag in lokale bibliotheken naar minder bekende opgravingsverslagen. Ze liggen er soms gewoon, onder stof in de kelder. (Mijn collega vond ooit een rapport over Romeins Nijmegen waar niemand het meer over had…)
- Organiseer een ‘verloren stadensafari’ met vrienden. Wedden dat iemand Aguada Fénix nog niet kent?
In ons kikkerlandje met z’n liefde voor grote bouwprojecten — van de Noord/Zuidlijn tot het nieuwe station in Rotterdam — kunnen we misschien wat leren van een beschaving die het zonder fratsen deed. Soms is bescheidenheid het grootste statement.
Dus, wie heeft nog meer zin om alles wat we denken te weten over oude steden even op losse schroeven te zetten? Laat je gedachten achter — of tip je favoriete vergeten vindplaats. In ieder geval: leuk als je het tot hier hebt gelezen — in ieder geval weet je nu dat verloren steden niet altijd piramides nodig hebben om ons uitleggen hoe bijzonder samenleven kan zijn… nou ja, zoiets.
