Wist je dat Napoleon helemaal niet zo klein was als iedereen denkt? Of dat Vikingen helemaal geen hoorns op hun helmen hadden? Op de middelbare school geloofde ik alles uit de lesboeken—maar nu blijkt: een flink deel van wat ‘iedereen weet’ over de geschiedenis, is gewoon uit de duim gezogen. Waarom blijven die historische fabels zo hardnekkig plakken, en hoe kun je zelf feiten van fictie onderscheiden? Je zal versteld staan van wat er (niet) klopt…
Waarom we fabels blijven geloven
Vorige maand in de kantine kwam het weer ter sprake: iemand riep dat mensen vroeger dachten dat de aarde plat was, tot Columbus ze overtuigde van het tegendeel. Klinkt logisch, toch? Nou, geen enkele serieuze geleerde geloofde dat in 1492 nog—dat blijkt inmiddels uit stapels bronnen. Maar het verhaal is zó catchy dat het al generaties meegaat. Volgens mijn oud-docent geschiedenis (Jan, uit Rotterdam) komt dat omdat simpele verhalen lekker blijven hangen. Hoe vaak hoor je niet: “Vikingen met hoorns”? Slaat nergens op, maar het plaatje is iconisch.
De toppers onder de nepfeitjes
- Napoleon was geen dwerg. Zijn lengte was rond de 1,69 meter—gewoon gemiddeld voor zijn tijd. Franse en Engelse maten werden op een knullige manier vertaald—en tadaa, een mythe ontstond.
- Marie Antoinette zei nooit ‘Laat ze cake eten’. Die zin stond al in satirische pamfletten voordat zij überhaupt kon praten.
- Vikingen droegen dus geen helmen met hoorns. Die werden bedacht in de 19e eeuw voor een Wagner-opera. In de praktijk: levensgevaarlijk op het slagveld.
- De middeleeuwers dachten wel degelijk dat de aarde rond was. Universiteiten in Europa waren daarover prima geïnformeerd. Dus Columbus ‘ontdekte’ niks nieuws als het over de vorm van de aarde ging.
Eerlijk, een paar van deze betrapte mij ook. Misschien zit het ingebakken door tekenfilms, stripboeken, of reclame. Geen idee, maar het schuurt soms met wat je dacht te weten.
Waarom deze mythen blijvertjes zijn
In het ouderwetse leslokaal van mijn middelbare school waren die sterke verhalen bijna net zo belangrijk als de feiten zelf. Ze maken geschiedenis levendig, geven kleur aan ‘dode’ data, en—wie weet—leren we er stiekem iets van. Maar ja, als je in een pubquiz zit of je puber je corrigeert tijdens het avondeten, wil je die feitjes wel paraat hebben. De overlevering doet dus méér dan je denkt: het selecteert wat leuk voelt, niet wat klopt. Ik snap wel dat broodjeaapverhalen blijven bestaan.
Zo check je zelf of geschiedenis klopt
Uiteindelijk—zeker nu met ChatGPT en Google die alles in een halve seconde vinden—is het nog nooit zo makkelijk geweest om mythes te ontmaskeren. En dat is nodig ook; er is nogal wat ruis online. Klein lijstje om je op weg te helpen (mijn moeder doet dit altijd zo):
- Zet feiten altijd naast meerdere bronnen (liefst wetenschappelijk, liever geen Facebookgroep).
- Let op meerduidige vertalingen—vaak ontstaan mythen door domme fouten of vertaalmixups.
- Vraag mensen om uitleg. Serieus, ik leer het meeste van die ene nuchtere collega die elk weetje napluist.
- Kijk soms naar lokale musea—een stadshistoricus weet vaak meer dan Wikipedia.
Toch is het niet erg om soms in een goed verhaal te geloven, vind ik eigenlijk. Geschiedenis mag ook best leuk zijn—zolang je weet wanneer het om een sterk verhaal gaat. En dat laatste, tja… lukt natuurlijk niet altijd. In ieder geval niet bij mij.
Conclusie: blijf vragen, blijf (ver)wonderen
Kortom: de geschiedenis hangt soms met plakband en halve waarheden aan elkaar. Is dat erg? Misschien niet—maar toch fijn om af en toe wél iets te weten waar je buurman van opkijkt. Welke ‘feitjes’ blijken voor jou totale onzin? Deel het hieronder of stuur me een DM, ik ben benieuwd wat jullie allemaal hebben opgepikt tijdens geschiedenisles of op Koningsdag onder de biertent—want, wie weet, heb ik het ook weer helemaal mis…
