Heb je je ooit afgevraagd hoe onze voorouders met elkaar communiceerden als ze tientallen kilometers uit elkaar waren? Geen WhatsApp, geen pushmeldingen. En toch wisten ze soms sneller nieuws te verspreiden dan je lokale Facebook-groep op Koningsdag. In Rotterdam hoorde een vriendin laatst van haar oma dat de stad in de oorlog sirenes hoorde — maar het bleek een ketting van pan-signalen uit de polder. hoe deden ze dat allemaal zonder smartphone? Ik ben erin gedoken, en sommige methodes zijn ronduit bizar… of eigenlijk geniaal.
Vuur, rook en andere lifehacks van de prehistorie
In het oude Drenthe — praat ik echt over duizenden jaren geleden, nog voor het woord “appje” bestond — gebruikten mensen simpelweg rook. Het klinkt als een scène uit een avonturenfilm, maar signalen opsteken met vuur en rook was dé manier om te waarschuwen voor gevaar of een feestje aan te kondigen. En ja, dat werkte. Er zijn zelfs middeleeuwse bronnen die vertellen dat men tussen forten in Groningen rooksignalen gebruikte om snel voor een inval te waarschuwen.
Wel wat afhankelijk van het weer — probeer maar eens rooksignalen te maken tijdens een typische novemberstorm langs de Nederlandse kust…
Postduiven & flessenpost: De Telegrammen van toen
Mijn overgrootvader uit Haarlem vertelde ooit over de postduivenwedstrijden waar ze nog om wedden ook — wie had de snelste duif? Het was niet zomaar een hobby: postduiven dienden écht als brievenbus voordat er brievenbussen waren. Vooral tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen de Duitse kabels in Zeeland werden vernield, werden duiven voor militaire communicatie gebruikt. Ik las laatst in een oud tijdschrift dat zelfs het Amsterdamse stadsnieuws soms sneller per duif dan per trein ging.
En flessenpost? Ooit vond iemand in Scheveningen een fles die veertien jaar door de Noordzee had gezworven — ik twijfel wel, maar het verhaal circuleert nog altijd in het cafe.
Van beiaarden tot klokken — regionaal alarm
In Utrecht hoorde ik gisteren in de kroeg een discussie: “Waarom luiden de klokken alleen als er een ramp is?” Klokken en carillons werden in Nederland eeuwenlang gebruikt als live-nieuwszender. Zodra het zware bronzen geluid over de daken rolde, wist iedereen — er is iets aan de hand: markt, storm, of stadsbrand. In Noord-Holland stond de nachtwaker als influencer van zijn tijd, want hij riep elke avond luid de tijd en het nieuws door de straten. Best charmant, maar wat als je net wilde uitslapen…
Optische telegrafen — de vergeten snelweg
Minder bekend, maar minstens zo spectaculair, waren de optische telegraafsystemen zoals die in de 19e eeuw tussen Amsterdam en Breda stonden. Via reuzenmasten met draaibare armen (“semafoor” voor de liefhebber) konden ze binnen een halfuur militair nieuws doorgeven over meer dan 100 kilometer. In vergelijking: laatst stond de 4G in Lelystad eruit — toen had ik eigenlijk liever een optische telegraaf gehad.
- Pluspunt: Geen wifi nodig.
- Minpunt: Best wel onhandig bij mist of als je dyslectisch bent voor vlaggen.
Wat we kunnen leren (en soms missen) van vroeger
Natuurlijk zal niemand zijn iPhone nu verruilen voor een vlam in de tuin of een duif op het balkon. Alhoewel — tijdens een stroomstoring in Eindhoven vorige maand bleek een ouderwetse wandeltocht met briefjes sneller dan bellen (geen grap). Wat ik vooral bewonder, is dat het ooit allemaal draaide om samenwerking. Kom daar nu maar eens om: buurman die rooksignalen snapt? Collega die duiven traint? Oké, misschien in Friesland…
Dus als je de volgende keer je telefoon kwijt bent, denk terug aan onze voorlopers. Misschien kunnen we nog iets leren van hun creativiteit — of gewoon weer eens zelf bij iemand aanbellen, zonder emoji.
Hoe communiceer jij als alles uitvalt?
Laat gerust je gekste of slimste idee hieronder achter. Ik probeer binnenkort rooksignalen uit (al weet mijn wijkagent er nog niks van). In ieder geval — blijf verbonden, op welke manier dan ook. En wie weet… misschien wordt de rooksignaal-groepchat nog een ding in de Achterhoek. In ieder geval: stuur dit door naar die kennis die zijn telefoon altijd vergeet. Kan zomaar ooit van pas komen, toch? Nou ja, in theorie…
