Een historische poging met grote risico’s
Volgende week zullen de leiders van de Europese Unie een initiatief proberen dat nog nooit eerder is ondernomen. De kans op mislukking is aanzienlijk. De acties die ze dit weekeinde ondernemen, kunnen gevaarlijke precedenten scheppen en een verkeerde zet zou het vertrouwen onder de 27 lidstaten van de EU jarenlang kunnen ondermijnen.
Bij de top die op donderdag begint, zullen veel leiders aandringen op het gebruik van tientallen miljarden euro’s aan bevroren Russische activa die in Europa worden aangehouden. Het doel is deze fondsen in te zetten voor Oekraïens economisch en militair onderhoud voor de komende twee jaar.
Oekraïne staat op het punt om failliet te gaan. Volgens het Internationaal Monetair Fonds zal het in 2026 en 2027 in totaal 137 miljard euro nodig hebben. Het land moet deze middelen voor het voorjaar verkrijgen. De EU heeft zich gecommitteerd om deze fondsen te regelen, op welke manier dan ook.
De financiële behoefte en de plannen
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, benadrukte woensdag tijdens een toespraak in Brussel dat er een duidelijke beslissing genomen moet worden. “We moeten besluiten om Oekraïne voor de komende twee jaar te financieren tijdens deze Europese Raad.”
De voorzitter van de Europese Raad, António Costa, die de top zal leiden, heeft beloofd de onderhandelingen niet te stoppen totdat er een akkoord is, zelfs niet als dat dagen duurt.
Het voorstel voor een ‘reparatielening’
De Europese Commissie heeft voorgesteld dat de leiders een deel van de bevroren activa — in totaal 210 miljard euro — gebruiken om een lening van 90 miljard euro te garanderen. Deze “herstelboete” zou Oekraïne moeten ondersteunen. Het Verenigd Koninkrijk, Canada en Noorwegen zouden het gat aanvullen.
Deze aanpak is controversieel. De Europese Commissie houdt vast aan de geldigheid van haar juridische gronden, maar de Europese Centrale Bank heeft gewaarschuwd dat het internationale vertrouwen in de euro kan worden geschaad, als de leiders ervan worden verdacht de activa te grijpen.
De meeste van deze bevroren activa behoren tot de Russische Centrale Bank en worden beheerd door Euroclear, gevestigd in Brussel. België vreest Russische represailles via rechtbanken of andere minder openbare middelen.
Euroclear zelf maakt zich zorgen over haar reputatie. Volgens haar is het voorstel van de Commissie juridisch twijfelachtig, en internationale investeerders zouden mogelijk hun belangen elders zoeken als de Russische activa worden omgezet in EU-schuldpapieren, zoals von der Leyen voorstelt.
Vorige week kondigde de Russische Centrale Bank aan dat ze Euroclear voor de rechtszaak dagen in een Moskou-plaats. De kans dat de zaak succesvol is, lijkt klein, maar de actie verhoogt de druk voor de top.
Een onwaarschijnlijke tweede optie
De Commissie, de uitvoerende kracht van de EU, heeft een alternatief voorstel gedaan. Deze optie houdt in dat de EU probeert geld aan te trekken op internationale markten, vergelijkbaar met de manier waarop een groot economisch herstelfonds werd gefinancierd na het begin van de coronaviruscrisis.
België geeft hier de voorkeur aan, maar voor deze aanpak is unanimiteit nodig onder alle 27 lidstaten. Hongarije weigert echter om Oekraïne te subsidiëren. Premier Viktor Orbán positioneert zichzelf als een vredesstichter en is bovendien de dichtstbijzijnde bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin in Europa.
Daarentegen vereist de eerste aanpak — de reparatielening — slechts een meerderheid van ongeveer twee derde van de lidstaten. Hongarije kan hier niet alleen een veto over uitspreken. Slowakije zou ook nee kunnen zeggen, terwijl België, Bulgarije, Italië en Malta nog moeten worden overtuigd.
Zelfs als alle zes genoemde landen tegen de lening zouden stemmen — en de lening alleen zou worden terugbetaald als Rusland stopt met de oorlog en honderden miljarden euro’s aan oorlogsschade betaalt, wat veel Europeanen betwijfelen dat Poetin zou doen — zou er nog geen blokkerende minderheid ontstaan.
Het over de top laten gaan van België, dat grote belangen heeft bij de uitkomst en zich zorgen maakt over de lening, zou het hele Europese project kunnen ondermijnen en het toekomstige behalen van meerderheden in stemmingen aanzienlijk bemoeilijken.
Evenwel bleef het op de avond voorafgaand aan de top onduidelijk hoe precies het plan zou functioneren, welke garanties elke lidstaat zou bieden om België gerust te stellen dat het Rusland niet alleen zou confronteren, en of de leiders het plan deze week daadwerkelijk kunnen goedkeuren.
Volgens een hooggeplaatste EU-diplomaat betrokken bij de onderhandelingen is “het een zeer nieuwe aanpak. Iedereen heeft vragen.” Hij voegde eraan toe: “Het gaat om het mobiliseren van publieke middelen. Parlementen moeten mogelijk instemmen. Het is niet eenvoudig.”
Deze diplomaat kreeg de opdracht rapporten te geven over de laatste ontwikkelingen onder de voorwaarde dat hij niet genoemd wordt.
