De gebeurtenis en de nasleep
Op 15 maart waren twee vliegtuigen die Venezolaanse migranten uit de Verenigde Staten wilden deporteren midden in de lucht, toen een federale rechter in Washington de Trump-regering opdracht gaf de vluchten terug te sturen. Echter, enkele uren later landden de vliegtuigen in El Salvador. Dit leidde tot een ongekende machtsstrijd tussen de rechterlijke en uitvoerende macht in de Verenigde Staten over de vraag waarom het bevel niet was uitgevoerd en wat precies was gebeurd.
Deze kwestie kwam vrijdag in een kritieke fase toen rechter James Boasberg uit het District van Columbia opnieuw een onderzoek startte naar de mogelijkheid dat de Republikeinse regering opzettelijk zijn instructies had genegeerd. Hiermee zou de regering de vlucht hebben laten doorvliegen naar El Salvador.
Volgens eerdere conclusies van Boasberg had de regering dat inderdaad gedaan en had hij gedreigd de verantwoordelijke officials strafrechtelijk te vervolgen wegens contempt, oftewel minachting van de rechtbank. De regering heeft dit altijd ontkend. Toch verwierp een hoger rechtscollege de beslissing van Boasberg en leek het onderzoek onmogelijk tot stand te komen. Maar op 14 november gaf een groter panel rechters van hetzelfde hof alsnog toestemming voor verder onderzoek.
Wat maakt deze zaak bijzonder?
In juridische kringen wordt het uitvoeren van contempt-onderzoeken zoals dat van Boasberg als uiterst zeldzaam beschouwd. Ze worden doorgaans gezien als laatste redmiddel. Volgens de voormalige federale rechters Jeremy Fogel en Liam O’Grady, die maandag in een Zoom-gesprek met AP spraken, moet de rechter geloven dat een grens is overschreden die niet genegeerd mag worden.
Fogel, die twintig jaar zitting had in Noord-Californië, stelt dat de vragen over de rechtsgang van de migranten en de mogelijke schending van de rechterlijke macht voldoen aan die voorwaarden. “Wat er ook precies gebeurd is, het lijkt erg moeilijk voor de rechter om dit zomaar te laten passeren,” aldus Fogel.
O’Grady, die zestien jaar in Alexandria, Virginia, werkte, prijst Boasberg voor zijn inspanningen om de feiten te achterhalen. “Hij wil zeker weten dat zijn verslag volledig en duidelijk is,” zei hij.
De rol van schriftelijke verklaringen
Vrijdag gaf Boasberg het Pentagon opdracht schriftelijke verklaringen te overleggen vóór 5 december van alle betrokken officials over de beslissing niet terug te keren naar de Verenigde Staten. Vervolgens zal hij bepalen of er getuigen moeten worden gehoord. Deze verklaringen moeten inzicht geven in de rol van de betrokken personen. Boasberg gaf aan dat hij vooral wil weten of de beslissing om de vluchten door te laten was gebaseerd op een duidelijke en specifieke opdracht van de rechtbank, en of deze bewust werd overtreden.
Volgens het ministerie van Justitie had Kristi Noem, de secretaris van Homeland Security, na advies van de juridische adviseur van het department, Joseph Mazzara, besloten de migranten naar El Salvador te laten vliegen. Deze beslissing was gebaseerd op juridische adviezen van deputy attorney general Todd Blanche en principal deputy Emil Bove.
De regering verdedigt haar keuze dat haar besluit niet in strijd was met de rechterlijke opdracht. Volgens hen was de opdracht mondeling gegeven en niet schriftelijk, en was het al genomen zodra de vliegtuigen al buiten Amerikaanse lucht- en grondgebied waren.
Een rechter van het hof van beroep oordeelde in augustus dat de uitleg van de regering plausibel was; het betrof volgens hem slechts het verbod op het uitzetten van gedetineerden uit de Verenigde Staten, niet op het doorgaan van de vluchten die al waren vertrokken.
Reacties uit de politiek en juridische wereld
De White House en andere Republikeinse leiders beschouwen rechterlijke controle als een beperking op de uitvoerende macht. Onder Donald Trump was er herhaaldelijk weerstand tegen het toezicht van rechters en werd de rechterlijke macht vaak bekritiseerd.
Volgens David Noll, hoogleraar aan Rutgers Law School, wordt verwacht dat de Justice Department het onderzoek vanaf het begin zal aanvechten. Hij verwacht dat er veel beroep- en procedurele procedures zullen volgen, en dat de rechter Boasberg zijn bevoegdheden overschrijdt.
Trump zelf heeft na de uitspraak op 15 maart de rechter, Boasberg, afgeschilderd als een ‘problemenmaker’ en een ‘agitatort’, en riep op tot zijn afzetting. Boasberg is tijdens het presidentschap van Barack Obama benoemd en is nu voorzitter van de federale rechtbank in het District of Columbia.
In juli diende het Justitieel ministerie een klacht in wegens oneigenlijk gedrag van Boasberg, onder meer omdat hij suggereerde dat de regering een constitutionele crisis zou veroorzaken door workload en uitspraken te negeren.
Het belang en de beperkingen van contempt-zaken
Contempt-procedures kunnen leiden tot boetes of gevangenschap, maar in de praktijk komen dergelijke straffen zelden voor tegen overheidsfunctionarissen. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn volgens een Harvard Law Review-onderzoek 82 contempt-uitspraken gedaan tegen overheidspersoneel. In slechts drie gevallen werd een boete opgelegd, en slechts vier keer werd een ambtenaar daadwerkelijk gevangen gezet of er dreigde gevangenisstraf.
Volgens Noll kan het voortzetten van het onderzoek het publieke debat beïnvloeden over de vraag of de regering haar massadeportatiebeleid legaal kan uitvoeren. Het bewijs dat meerdere migranten niet verbonden zouden zijn aan de Tren de Aragua-bende kan daarbij een rol spelen.
