De start van de reis en de kernboodschap
Op donderdag vertrok paus Leo XIV op zijn eerste internationale reis, waarbij hij het plannen van zijn voorganger, paus Franciscus, voortzette. Deze reis heeft niet alleen tot doel de 1700e verjaardag van het Concilie van Nicea te herdenken, maar ook een boodschap van vrede en dialoog te brengen in een regio die geconfronteerd wordt met conflicten en spanningen. De paus arriveert eerst in Ankara, waar hij een ontmoeting heeft gepland met president Recep Tayyip Erdogan en een toespraak zal houden voor het diplomatieke corps van Turkije. Vervolgens reist hij voor drie dagen naar Istanbul, voor ecumenische en interreligieuze bijeenkomsten, waarna de reis verdergaat naar Libanon.
De strategische keus voor Turkije
De reis komt op een moment dat Turkije, met meer dan 85 miljoen inwoners, zich profileert als een belangrijke bemiddelaar in vredesonderhandelingen omtrent het conflict in Oekraïne en Gaza. Ankara heeft al diverse low-level besprekingen tussen Rusland en Oekraïne georganiseerd en heeft aangegeven zich in te zetten voor de stabilisatie van Gaza door deel te nemen aan vredesinitiatieven die de fragiele wapenstilstand moeten ondersteunen. Presiden Erdogan wordt door lidstaten van de internationale gemeenschap soms benaderd vanwege zijn invloed en militaire kracht, aangezien Turkije na de VS de grootste NAVO-armoedeel is geworden.
De politieke en maatschappelijke dynamiek
De groeiende militaire invloed van Turkije wordt door Westerse leiders erkend, maar Erdogan wordt ook kritisch bekeken vanwege de binnenlandse politiek en het beleid ten opzichte van oppositie. In een land waar de steun voor Palestijnen en het beëindigen van de oorlog in Oekraïne breed gedeeld wordt, verlopen de prioriteiten van de binnenlandse bevolking vaak anders. Voor veel Turken, die geconfronteerd worden met economische problemen door instabiliteit op de markten en politieke onrust, is internationale politiek niet altijd de hoogste prioriteit. Dit verklaart mogelijk waarom de komst van de paus in Turkije tot nu toe niet breed is opgemerkt buiten de kleine christelijke gemeenschap.
Reacties in Turkije
Sommigen in Turkije uiten weinig enthousiasme over de reis. Sukran Celebi gaf aan: “Ik wist niet dat hij kwam. Hij is welkom,” maar voegde eraan toe dat vrede wereldwijd gewenst zou zijn, hoewel ze twijfelt of dat effect zal hebben. Anderen nemen aan dat de reis vooral in het belang is van Amerikaanse beleidsmakers of dat het vooral bedoeld is om de terugkeer van een Grieks-Orthodox religieus seminarie te stimuleren. Metin Erdem, eigenaar van een muziekwinkel in de toeristische wijk Galata, suggereert dat de bezoek van de paus vooral de belangen van de Verenigde Staten dient.
Herdenking van de nooit eerder vertoonde ecumenische eenheid
De belangrijkste reden voor Leo XIV om naar Turkije te reizen is het herdenken van het 1700 jaar geleden gehouden Concilie van Nicaea, de eerste oecumenische vergadering van het christendom. Tijdens zijn verblijf zal hij samen bidden met patriarch Bartholomeus, wereldwijde leider van de orthodoxe christenen, op de locatie waar het concilie in 325 na Christus plaatsvond, tegenwoordig bekend als Iznik. Leo zal daar ook een gezamenlijke verklaring ondertekenen als teken van de eenheid binnen het christendom, dat tot het Grote Schisma van 1054 één kerk was.
Relaties tussen christenen en moslims
Naast het herdenken van deze belangrijke gebeurtenis, biedt de reis ook kansen om de banden tussen christenen en moslims te versterken. Leo XIV bezoekt de Blauwe Moskee en zal een interreligieuze bijeenkomst leiden. Asgın Tunca, imam van de Blauwe Moskee die de paus ontvangt, stelt dat het doel is om vooroordelen over islam te verminderen en de schoonheid van de religie te tonen via gastvrijheid, wat volgens hem een opdracht van God is.
Religieuze vrijheden en interne spanningen in Turkije
Sinds Erdogan in 2002 aan de macht kwam, heeft de Turkse overheid hervormingen doorgevoerd om de rechten van religieuze groepen te verbeteren, zoals het openen van gebedshuizen en het teruggeven van geconfisqueerde eigendommen. Toch ondervinden sommige christelijke gemeenschappen nog steeds wettelijke en administratieve problemen bij het registreren van kerken, volgens een rapport van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. De katholieke kerk, met circa 33.000 leden in Turkije, bevindt zich in een complexe situatie omdat zij geen officiële erkenning heeft, maar wel een belangrijke internationale profilering geniet, mede dankzij de paus.
Potentiële diplomatieke uitdagingen
Voor de paus liggen er delicate momenten bij de bezoek aan de Armeense apostolische kathedraal in Istanbul, waar alle recente pausbezoeken sinds paus Paulus VI plaatsvonden, behalve dat van Franciscus in 2014. Franciscus bezocht in dat jaar de hospitaal van de patriarch en later bestempelde hij de massale slacht van Armeniërs door de Ottomanen als de “eerste genocide van de 20e eeuw”, wat tot scherpe protesten en de terugtrekking van de Turkse ambassadeur leidde. Leo’s terughoudendheid in het gebruik van dergelijke terminologie is cruciaal om diplomatieke incidenten te vermijden, zeker gezien de gespannen relaties van de katholieke kerk met Armenië na kritiek op haar interreligieuze initiatieven richting Azerbeidzjan.
