Op een doodgewone dinsdagochtend zag ik op het station een hond staren naar zijn spiegelbeeld in een glazen deur — en ik dacht: ziet die hond nou zichzelf, of gewoon ‘een andere hond’? Dit bracht me tot een klein onderzoekje, want eerlijk, wie wist dat er dieren zijn die veel beter met spiegels omgaan dan de huisdieren die wij zo goed denken te kennen?
De beroemde spiegeltest: niet voor iedereen weggelegd
Het begon allemaal met de beroemde ‘spiegeltest’ van psycholoog Gordon Gallup — simpele truc: stip op het voorhoofd, dier voor de spiegel. Herkent het zichzelf en probeert het de stip weg te halen? Dan is er zelfbewustzijn… in theorie tenminste. Maar honden en katten? Die falen meestal glorieus. Ze blaffen naar hun spiegelbeeld, negeren het, of denken: “Ach, wat maakt het uit.”
Verwondering in het dierenrijk: deze dieren slagen (en hoe!)
- Mensapen: Chimpansees, bonobo’s, orang-oetans — allemaal scoren ze de volle honderd.
- Dolfijnen: Misschien wel de grootste verrassing. In Dolfinarium Harderwijk zijn verhalen bekend van dolfijnen die uren naar zichzelf kijken en zelfs gekke bekken trekken. Ja, echt — zo vertelde een oud-verzorger me eens in de kroeg.
- Olifanten: (In Ouwehands Dierenpark kun je deze giganten observeren.) Ze herkennen niet alleen zichzelf, ze testen soms de spiegel ook op alle hoeken.
- Eksters: Niet alle vogels zijn dom. Deze piepkleine hersenkrakers uit ons eigen land vonden zichzelf gewoon terug.
- Manta’s en sommige vissen: Hierover zijn onderzoekers nog niet helemaal uit, maar geregeld komen er nieuwe studies uit Japan of Duitsland met verrassende beelden.
Waarom honden en katten zichzelf niet herkennen (en of dat eigenlijk boeit)
Geloof me, ik heb het geprobeerd — onze kat Karel keek alleen maar verstoord toen ik hem voor de spiegel zette. Honden snuffelen misschien even, maar denken daarna vooral aan eten. Volgens gedragsbiologen komt dit doordat ze hun omgeving vooral met geur verkennen, niet met zicht. In ons buurtgroepje op Facebook worden hierover hele discussies gevoerd — de een zweert dat z’n labrador zichzelf herkent, de ander zegt: “Die denkt gewoon: ongewenste bezoeker!” Wie weet werkt het voor sommige honden, misschien is het gewoon wishful thinking…
Wat betekent ‘zelfbewustzijn’ eigenlijk voor dieren (en ons)?
Zelfbewustzijn bij dieren — het klinkt groots, maar wat is het nou écht waard? Niemand weet het zeker. In de wetenschap blijft het voer voor discussie. Mijn collega van de Universiteit Utrecht zegt altijd: “Misschien is leven zonder zelfbewustzijn minder stressvol.” Daar zit wat in. Zelfkennis brengt verantwoordelijkheid, voor dieren misschien ook. Kijk maar naar hoogintelligente dieren die tekenen van depressie laten zien: je gunt het je kat eigenlijk niet.
Spiegeltip voor thuis: zo test je het zelf (zonder rotzooi)
Wilt u het proberen? Plak (met afneembare sticker!) iets op het hoofd van uw huisdier — zonder dat deze het merkt. Zet de spiegel neer, wacht af. Verwacht geen show, maar soms zijn de reacties verrassend. Let op: sommigen schrikken, vooral katten — dus wees een beetje lief.
Waarom we zo gefascineerd zijn… en wat nu
Misschien willen we gewoon dat dieren meer op ons lijken dan ze werkelijk zijn. dat is ook begrijpelijk. Eerlijke gezegd, soms lijkt het toch of mijn buurvrouw’s papegaai zichzelf herkende — of hij was gewoon boos op ‘die andere vogel’ in het glas. Hoe dan ook, de spiegel blijft een magisch object: niet alleen voor mensen.
Dus kijkt u straks weer naar uw huisdier voor de spiegel, wie weet… ontdekt u iets nieuws. deel vooral uw gekste spiegelmoment met katten, honden of eksters hieronder — misschien staan we nog versteld.
