Context en achtergrond
In Europa speelt de kwestie van Russische bevroren activa een cruciale rol in de steun aan Oekraïne, waarbij het de aandacht trekt naast de gebruikelijke middelen zoals munitie en inlichtingen. Het meest haalbare financieringsmechanisme in de EU lijkt te berusten op het in beslag nemen van miljarden dollars aan Russische activa, een voorstel dat door de Amerikaanse president Donald Trump is gepresenteerd.
Het eerste ontwerp van het vredesplan van Trump
Het oorspronkelijke concept bestond uit een investeringsprogramma voor de wederopbouw van Oekraïne, gecontroleerd door de Verenigde Staten maar gefinancierd door 100 miljard dollar aan bevroren Russische activa. Dit bedrag zou worden aangevuld met nog eens 100 miljard dollar uit de Europese Unie. Van de winst zou 50% terug naar Washington gaan. Deze aanpak verraste de Europeanen, die al jaren intensief debatteerden over de wijze waarop de bevroren gelden van Rusland moesten worden gebruikt.
Strategisch belang en politieke implicaties
De ontbrekende consensus binnen Europa over verdere hulpverlening wordt onder meer beïnvloed door de discussie over de inbeslagname van Russische activa. De Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, ziet hierin een manier om zowel de druk op Rusland te behouden als de steun aan Oekraïne te vergroten, mede door de recente geheimzinnige drone-aanvallen en sabotageacties in Europese hoofdsteden.
Op een toespraak in Straatsburg op woensdag benadrukte Von der Leyen dat de Europese belastingbetaler niet de volledige rekening zou moeten betalen, wat bij aanwezige parlementariërs in het Europees Parlement applaus opriep. Sinds de Russische invasie van Oekraïne bijna vier jaar geleden heeft de EU bijna 197 miljard dollar aan steun verstrekt. Hoewel er geen overeenstemming bestaat over verdere hulp, is er vrijwel unaniem overeenstemming over het in beslag nemen van de Russische activa om de geschatte 153 miljard dollar voor Oekraïense begroting en militaire uitgaven te dekken voor 2026 en 2027.
Financieringsvoorstellen en de rol van Euroclear
De Europese Commissie heeft voorgesteld om deze kosten te dekken via gezamenlijke leningen van de EU en steun van individuele landen. De belangrijkste bron is echter de 225 miljard dollar aan bevroren activa bij Euroclear, een in Brussel gevestigde financiële instantie. Dit hangt ervan af of de Trump-administratie ze niet sneller voor zich weet te verkrijgen.
Voor- en nadelen van de deal
De agressieve onderhandelingsstijl van Trump wekte bij velen in Europa de indruk dat hij een snel akkoord nastreeft dat Europa dwingt de lasten te dragen, terwijl de VS daar financieel van profiteren. Analisten beschouwen het voorstel als een poging van de VS om deze activa in handen te krijgen, vooral in de context van hernieuwde handelsbesprekingen tussen Brussel en Washington over tarieven.
Volgens Agathe Demarais, senior fellow bij het Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen, leek het plan op een soort ‘bonus’ voor een vredesakkoord dat sterk naar Rusland is toegeschreven. Fabian Zuleeg, directeur van het Europese Beleidscentrum, noemde de Amerikaanse controle ‘schandalig’, maar suggereerde dat het voor Europa misschien acceptabel zou zijn als dat de prijs was voor een gunstig akkoord.
Onttrekking van activa en politieke complexiteit
Na uitgebreide discussies tussen de VS, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en vertegenwoordigers van de Europese Commissie werd het investeringsplan uit de nieuwe versie van het vredesplan verwijderd. Rusland heeft het voorstel inmiddels volledig afgewezen.
Een snelle inbeslagname door de EU van de Russische activa zou niet alleen het defensiebudget van Oekraïne steunen, maar ook de onderhandelingspositie van Brussel versterken, aldus Demarais. Indien de EU vóór Washington de activa in beslag neemt, zou dat de Amerikaanse interesse in een slecht akkoord kunnen verminderen.
Uitdagingen en praktische overwegingen
De Europese Commissie heeft voorgesteld direct eigenaar te worden van de activa, waarna onder leiding van Von der Leyen een lening aan Oekraïne kan worden uitgegeven die pas wordt terugbetaald als Moskou herstelbetalingen aan Kyiv levert. De meeste activa bevinden zich bij Euroclear in België. Echter, de Belgische premier Bart De Wever weigerde eerder het gebruik ervan als onderpand voor een grote lening aan Oekraïne, uit angst voor Russische represailles.
Volgens De Wever is België een klein land en zouden represailles zwaar kunnen wegen. Na maanden politieke onderhandelingen en een recent akkoord over het federale schuldenbeleid, hopen politici van Riga tot Lissabon dat De Wever zijn bezwaren tegen het in beslag nemen van Russische activa zal neerleggen.
De positie van België en de bredere EU
De Belgische minister van Buitenlandse Zaken, Maria Malmer Stenergard, stelde dat het ‘urendoortje tikkende klok is’ en dat het in beslag nemen van de activa de meest realistische financieringsoptie is die daadwerkelijk een verschil kan maken en eerlijk is voor belastingbetalers. Kaja Kallas, de EU’s topdiplomaat, voegde eraan toe dat er brede steun binnen de EU is voor België.
Zij benadrukte dat deze actie Moskou duidelijk zou maken dat het niet kan wachten tot Europa in zijn voordeel handelt en dat een snelle beslissing noodzakelijk is. Op 18 december zal De Wever samen met andere EU-leiders vergaderen in Brussel over onder meer de inbeslagname van de Russische activa.
Conclusie
Deze kwestie blijft complex, mede door de geopolitieke belangen en verschillende nationale posities binnen de EU. De uitkomst zal bepalend zijn voor de verdere steun aan Oekraïne en de inzet van Russische bevroren activa in het conflict.
