Vorige maand kwam er een bericht voorbij in onze stadsapp: archeologen hadden onder een drooggevallen meer in Friesland restanten van een eeuwenoud dorp gevonden. Een beetje sciencefiction? Niet echt — zulke ontdekkingen worden steeds normaler. Klimaatverandering legt in Nederland namelijk bizarre “schatten” bloot, waarvan ik drie maanden geleden nog dacht dat ze vooral in Egypte lagen. Tijd om te duiken in deze onverwachte kant van het opwarmende klimaat.
Verborgen steden: ineens zichtbaar door droogte
Het klinkt bijna als een detectiveverhaal, maar het gebeurt nu écht: door de droogte van de afgelopen zomers verdwijnen rivieren en meren tijdelijk — en zo komen delen van vergeten steden, dorpen en wegen weer tevoorschijn. Zeker in de omgeving van de IJssel en de Waal hoor ik van collega’s dat resten van Middeleeuwse nederzettingen en Romeinse villa’s zichtbaar worden als de waterstand zakt.
Volgens onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam is het fenomeen uniek voor deze tijd: voorheen zorgde het Hollandse weer voor een natte bodem en bleef alles netjes bedekt. Nu krijg je bijna elk jaar wel nieuws over skeletten, funderingen of zelfs oude pottenbakkersovens die weer aan de lucht komen.
Niet alleen in het buitenland — ook in jouw buurt?
Als je denkt dat zulke spectaculaire vondsten alleen in Italië of Griekenland gebeuren: think again. Onlangs nog zei mijn buurman — hij werkt bij de gemeente — dat onder de Lekdijk er stukken zijn die archeologen nu pas durven te onderzoeken, omdat het water ineens sneller wegzakt dan vroeger. In Zeeland ontdekte men sporen van een hele nederzetting uit de Romeinse tijd. Je staat er niet bij stil als je over de dijk fietst, maar onder je voeten ligt misschien wel geschiedenis…
Waardoor komen die steden ineens naar boven?
De oorzaak is vrij simpel, maar toch bizar. Door klimaatverandering zitten we sinds een paar jaar met langere periodes van droogte (dat zegt niet alleen het KNMI — vraag het bij de lokale kroeg, mensen merken het gewoon). Waterstanden dalen, soms extreem. Zo komen ondergelopen dorpen van vroeger vrij te liggen en begint archeologisch Nederland te dromen. Hoewel — soms maken archeologen zich ook wel een beetje zorgen. Want niet alles wat bovenkomt, blijft behouden als regen en wind er weer overheen gaan.
Wat levert het op? Spullen én nieuwe verhalen
Het leukste is misschien nog wel wat er gevonden wordt. Denk aan oude wegen, arena’s, waterputten en zelfs kindertekeningen op potscherven — laatst nog gelezen op archeonet.nl. Soms merk je aan de reacties (vooral in de Facebookgroepen van mijn stad) dat het mensen ineens raakt: “Mijn overgrootouders woonden dáár vlakbij!” Of er begint een discussie of die vondsten behouden moeten blijven, of juist moeten wijken voor dijkversterking. Vaak geen makkelijke keuzes, eerlijk gezegd.
Zelf zoeken? Dat kan, maar met beleid!
Voordat je direct met een metaaldetector naar de Waal vertrekt: in Nederland gelden strenge regels rondom amateurarcheologie. Raadpleeg eerst de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed of check, zoals mijn collega laatst, bij je lokale historische vereniging. En let op — soms is het gewoon privéterrein of beschermd gebied.
- Check altijd vooraf of je mag zoeken op een plek waar (recent) droogte was
- Vond je wat? Laat het registreren (de gemeente helpt vaak met plezier)
- Ga niet graven zonder toestemming — dat levert geheid problemen op
- Verzamel info: soms is een foto of gps-coördinaat al genoeg om een ontdekking te melden
Wat betekent dit voor de toekomst?
Niemand weet hoe lang deze trend doorgaat. Misschien zien we over twintig jaar nog meer steden uit het moeras opduiken — of zorgen extreme stormen dat alles juist weer verdwijnt. Soms vraag ik me af: bewaren wij nu geschiedenis, of versnellen we dat alles verdwijnt? Niet alles is zwart-wit — in het dorpscafé vorige week waren de meningen ook verdeeld.
In ieder geval: houd je ogen open tijdens je volgende wandeling langs een rivier of droog gevallen meer. Je weet maar nooit wat er — per ongeluk zelfs — ineens aan het oppervlak verschijnt. In Friesland, Overijssel, misschien zelfs onder een parkeerplaats van de lokale supermarkt. Wie weet!
Heb je zelf ooit iets ouds gevonden dat ineens door droogte tevoorschijn kwam? Deel het hieronder of stuur een foto naar je lokale museum (of gooi het gewoon in de groepsapp — is minstens zo leuk). In ieder geval: de bodem van Nederland blijft verrassen…
