Wist je dat een vergeten schoenendoos ons archeologisch wereldbeeld op z’n kop kan zetten? Terwijl iedereen het heeft over high-tech drones of ouderwetse scheppen, gebeurt het soms juist op de meest onwaarschijnlijke plekken. Geloof me — ik had er vorige maand op een symposium in Utrecht nog stevige discussie over met een paar jonge collega’s uit Groningen. In de archeologie is niet de techniek de baas, en ook niet die romantische “Indiana Jones”-houding. Er is iets nieuws. En het is… onverwacht simpel.
Archeologie tussen hype en gewoonte: wat missen we?
elk jaar breekt wel weer een nieuw “revolutionair” apparaat door. Magnetometers, Lidar-scans, AI in beeldanalyse — ze komen langs in alle persberichten. Toch merk ik zelf, en niet alleen ik trouwens (de WhatsApp-groep van onze vereniging loopt er vol mee), dat de meeste écht grote ontdekkingen niet door techniek, en ook niet door ouderwets graven komen.
Neem bijvoorbeeld het verhaal van mijn buurman (jawel, Willem van drie huizen verder) die een middeleeuwse ring vond tussen de bloembollen — geen high-tech, geen opleidingen. Gewoon omdat hij nieuwsgierig was. Zulke verhalen klinken te toevallig, maar ze zijn geen uitzondering. Er is iets anders aan de hand.
Het onverwachte werkt: serendipiteit als grootste archeologisch wapen
Het woord “serendipiteit” klinkt een beetje chic, maar komt kort gezegd neer op “iets vinden wat je niet zocht”. Drie maanden geleden nog vond een lokale vrijwilliger een Romeinse munt toen ze eigenlijk naar scherven zocht in Brabant. He-le-maal niemand had gedacht dat daar überhaupt iets Romeins lag. En ja, dat zette meteen een streep door jaren beleid van het Erfgoedteam.
Dit soort toevalstreffers zorgen voor de échte ‘doorbraken’. Technologie helpt — zonder twijfel — maar vaak pas ná dat onverwachte moment, niet daarvoor. De beste uitvindingen blijven mensen en hun grillige nieuwsgierigheid. Misschien ben ik te ouderwets, maar collega Merel zegt hetzelfde: “Het zijn de koffiegesprekken en vreemde ingevingen die het verschil maken, niet de spreadsheets.”
Voorbeelden uit het echte leven (niet alleen uit de boeken)
- Op Ameland vond een postbode — tijdens zijn ronde, serieus — een Vikingsieraad. Kwam gewoon tussen de brieven tevoorschijn.
- In het Westland kreeg een basisschoolklas toestemming om “gewoon even” te graven. Ze vonden een deel van een mammoetkaak.
- En die schoenendoos? In Leiden. Bleek vol te zitten met ongezien onderzoeksmateriaal uit de jaren ’50. Niemand wist het.
Zijn dit gelukstreffers? Misschien. Maar die verhalen zijn eigenlijk overal — in lokale kranten, op verjaardagsfeestjes, zelfs in sportkantines hoor ik soms over vergeten vondsten. Het belangrijkste is: sta open voor het onverwachte.
Hoe maak je ruimte voor toeval?
Er zijn geen standaard stappenplannen voor geluk, helaas. Maar volgens mij — en vele amateurs en profs met mij — werkt dit:
- Blijf nieuwsgierig, ook als je denkt alles al te weten.
- Stel domme vragen, juist op rare momenten. Mijn docent zei altijd: “Domme vragen bestaan alleen in saaie teams.”
- Leg alles vast. Digitale apps, foto’s, notities — zelfs van dingen die niets lijken.
- Praat veel — in de trein, in het café, online. Een goede vondst begint vaak met een verkeerd begrepen verhaal.
- Laat ruimte voor fouten. Misschien laat je per ongeluk iets liggen. Kom gerust terug.
ik weet niet of serendipiteit zich laat sturen, maar mijn ervaring zegt dat wie zijn ogen open houdt, vaker het onverwachte meemaakt. Soms twijfel ik of hier niet stiekem een “onderzoeks-methode 2.0” ontstaat, gewoon door een beetje slordigheid toe te laten…
Tot slot: archeologie is mensenwerk
Slimme nieuwe technieken zijn prachtig — en ik zou echt niet zonder willen. Maar de allergrootste kans op doorbraak zit in jou, je buren en af en toe in een klas vol kinderen met modder aan hun broek. Misschien dus morgen toch eens die oude doos op zolder openmaken? Of iemand bellen om te horen wat zij toevallig zijn tegengekomen — echt, het levert vaak meer op dan je denkt.
In ieder geval: deel je verhalen. In je straatapp, op sociale media of zelfs hieronder. Archeologie is geen solo-beroep, en het onverwachte ligt vaak vlak voor je voeten.
In ieder geval — tot op de volgende vondst, of het nu met een drone of met een schepje is.
